Bedrijfsreservisten: cruciaal in conflictsituaties

Sinds de wake-up call van de Russische inval in Oekraïne dringt het besef (weer) door dat de veiligheid van Europa niet alleen een taak van defensie is. Zowel de NAVO als de EU hebben in respectievelijk het NAVO Strategic Concept 2022 en EU-rapport Safer Together: a path towards a fully prepared Union beschreven dat voor een adequate veiligheid een zogenoemde whole of society approach benodigd is. Hierbij dient iedereen zijn verantwoordelijkheid te nemen: bedrijfsleven, ministeries, provincies met hun uitvoerende organisaties, veiligheidsregio’s en niet in de laatste plaats de bevolking zelf. Finland en Zweden zijn een leidend voorbeeld van de wijze waarop je nationaal tot een integrale aanpak kunt komen.

Door Pieter Cobelens, Tom de Bok en Armand van Bercheycke Beeld: Shutterstock

Voor de bescherming van alle vitale civiele infrastructuur in Nederland is onvoldoende militair personeel beschikbaar. Zelfs de beveiliging van de militaire vitale infrastructuur is al een grote uitdaging voor de krijgsmacht die veel inspanning zal vergen. De oplossing moet worden gevonden in reservisten. Echter, de ‘standaard’ reservist die voor een speciale functie wordt opgeleid, is al benodigd voor taken ten behoeve van gevechtseenheden en gevechtsondersteunende eenheden van de Marine, Landmacht en Luchtmacht alsmede voor de beveiliging van de logistieke eenheden en gevechtseenheden van andere NAVO-landen die via Nederlands lucht- en zeehavens worden opgevangen en verder geleid naar het front.

Defensie is dus in niet in staat alle civiele vitale infrastructuur te beveiligen. In dit artikel wordt een alternatief uitgewerkt hoe deze beveiliging op een andere wijze te realiseren. Achtereenvolgens wordt een overzicht van de belangrijke civiele en militaire infrastructuur beschreven die cruciaal is voor het functioneren en beveiligen van de Nederlandse samenleving. Daarna wordt de verwachte dreiging hiertegen in kaart gebracht. Vervolgens wordt een concept uitgewerkt waarmee deze infrastructuur kan worden beveiligd en op welke wijze dit personeelstechnisch kan worden ingericht. Het artikel wordt afgesloten met een conclusie en aanbevelingen.

Vitale civiele infrastructuur

Nederland is een klein, dichtbevolkt land. De Nederlandse civiele infrastructuur is van hoogstaande kwaliteit en cruciaal voor het functioneren van het land en de maatschappij. Het uitschakelen dan wel zwaar beschadigen van deze infrastructuur zal grote gevolgen hebben voor het functioneren van ons land, alsmede voor de verdediging van Nederland en onze buurlanden.

Het NCTV geeft het volgende overzicht van de vitale processen met daarbij vermeld de verantwoordelijkheid per departement:

1. Digitale infrastructuur. De digitale infrastructuur is van wereldniveau. Het digitale knooppunt in Amsterdam en de daarvoor benodigde datakabels op de zeebodem zijn cruciaal voor heel Europa. Nederland heeft de snelst groeiende datacentermarkt in Europa.
2. Energievoorziening is van levensbelang voor het functioneren van Nederland. Zonder energie staat alles stil. Onze energievoorziening is primair afhankelijk van de energiecentrales. Windmolens en zonnepanelen zijn niet in staat om voldoende energie te leveren en zijn te weersafhankelijk. Daarnaast zijn deze kwetsbaar. De windmolenparken op de Noordzee zijn niet effectief te beveiligen. Grote zonnevelden zijn kwetsbaar voor de aanvallen met raketten, drones en kruisvluchtwapens alsmede subversieve operaties zoals sabotage. De energiecentrales op gas, kolen en kernenergie zijn dan ook cruciaal voor de energievoorziening.
3. Drinkwatervoorziening. Een onbelemmerde voorziening van schoon drinkwater is voor ons land van het grootste belang. Het langdurig niet kunnen aanbieden van schoon drinkwater door sabotage of het leveren van gecontamineerd drinkwater kan voor ernstige gezondheidsproblemen zorgen.
4. Watermanagement. Nederland ligt voor een grote deel onder de zeespiegel. Het land wordt drooggehouden door een complex systeem van dijken, sluizen en grote gemalen. Het uitvallen van deze systemen zal grote delen van ons land onder water kunnen zetten.
5. Wegen- en spoorwegennet is van hoge kwaliteit en breed uitgerold. Er is in principe voldoende redundantie. Wel zijn deze kwetsbaar waar rivieren en waterwegen worden gekruist of bij grote spoorwegknooppunten.
6. Zee- en luchthavens. Nederland heeft grote zee- en luchthavens die ook cruciaal zijn voor de logistieke hub van het Midden-Europese achterland en voor de aanvoer van militaire capaciteiten van NAVO-bondgenoten zoals de VS en Canada. Hieraan gekoppeld zijn de enorme logistieke centra voor de distributie van goederen.
7. Openbaar Bestuur. In crisis- en oorlogstijd is het functioneren van het openbaar bestuur van belang voor het functioneren van de maatschappij, in stand houden en eventueel herstellen van de Infrastructuur. De infrastructuur met name gebouwen en communicatiefaciliteiten zijn daarbij cruciaal. Er zijn onvoldoende bunkers met faciliteiten voor de civiele en militaire leiding van Nederland alsmede voor de organisatie/het bestuur dat in crisis en oorlogstijd de beveiliging en bescherming aanstuurt, zoals Veiligheidsregio’s.
8. Belangrijke bedrijven en instellingen. Naast vitale infrastructuur zijn er ook bedrijven die van belang zijn voor het functioneren van Nederland.
9. Logistieke centra met name die voor de opslag van strategische goederen.
10. Ziekenhuizen.
11. Maak -en herstelindustrie voor de productie en instandhouding van vitale infrastructuur en strategische goederen en defensiematerieel en munitie.

Het uitschakelen dan wel zwaar beschadigen van al deze infrastructuur zal grote gevolgen hebben voor het functioneren en verdedigen van Nederland en onze buurlanden.

Vitale regio’s

De vitale civiele infrastructuur is voornamelijk geconcentreerd in de volgende regio’s.

• Regio Rotterdam/Rijnmond. Zeehaven, logistieke hub voor Nederland en het Europese achterland, opslag en overslag van aardolie en luchthaven Zestienhoven. In deze regio staan ook veel energiecentrales.
• Regio Amsterdam. Europees digitale netwerk, zeehaven, luchthaven Schiphol en energiecentrales.
• Regio Delfzijl/Groningen. Zeehaven, energiecentrales en gasvoorziening. Ook heeft deze regio een (kleine) luchthaven Eelde.
• Regio Vlissingen/Borssele/Woensdrecht. Zeehaven, luchtvaartindustrie en diverse energiecentrales.
• Moerdijk/Geertruidenberg. Grote energiecentrale en olie-overslag.
• Regio Eindhoven. Vitale maakindustrie, luchthaven Eindhoven en tevens militaire luchtmachtbasis.
• Spoorknooppunten in Utrecht, Rotterdam, Amsterdam en Arnhem.
• (Spoor-) bruggen over rivieren.
• Commandofaciliteiten waarin militaire en civiele autoriteiten Nederland leiden en besturen.
  Militaire infrastructuur van waaruit in oorlogstijd wordt geopereerd en waar logistieke centra zijn gevestigd: zoals vliegbases Leeuwarden, Woensdrecht, Eindhoven, Volkel, Gilze Rijen, zeehaven Den Helder, regio Soesterberg, gevechtsleiding Nieuw-Milligen en militaire verkeersleiding Schiphol alsmede de daaraan gekoppelde radarsystemen.

Militaire infrastructuur

De militaire faciliteiten en infrastructuur in ons land zijn van hoogstaande kwaliteit. Gebouwen, onderhoudsinfrastructuur en commandofaciliteiten zijn modern en beschikken over alle faciliteiten. Helaas zijn ze onbeschermd en zijn er te weinig van.

Locaties van waaruit in oorlogstijd moet worden geopereerd zoals vliegbases, zeehavens, logistieke centra worden nauwelijks of niet beschermd door luchtverdedigingssystemen.

Ook op het gebied van passieve verdediging is de Nederlandse krijgsmacht kwetsbaar. Bunkers zijn allemaal buiten gebruik gesteld met uitzondering van de vliegtuigshelters voor de jachtvliegtuigen. Commando- en gevechtsleidingcentra zijn niet meer ondergebracht in geconditioneerde bunkers. Zij zijn hierdoor kwetsbaar voor luchtaanvallen. Opereren onder Nucleaire, Biologische en Chemische (NBC) omstandigheden vanuit deze commando- en gevechtsleidingcentra is ook niet mogelijk. Tenslotte is herstelcapaciteit om infrastructuur na een luchtaanval snel te herstellen niet meer aanwezig.

Dreiging

Het uitschakelen van vitale civiele infrastructuur en aanvallen op steden is in elke oorlog een modus operandus om de tegenstand en het moreel te breken en het functioneren van een land te bemoeilijken.

Dreiging vanuit de lucht
De inzet van het luchtwapen (air power) is het primaire wapen hiervoor. Ballistische raketten, kruisvluchtwapens en zwermen van goedkope bewapende drones worden hiervoor primair ingezet. Veel van deze raketten, kruisvluchtwapens en bewapende drones hebben een gemene deler. Ze zijn relatief goedkoop en snel in grote aantallen te produceren. Ook het bereik neemt verder toe en ze kunnen van alle richtingen (360 gr) binnenkomen. Anderzijds zijn de luchtverdedigingssystemen die deze wapens moeten onderscheppen redelijk effectief maar schaars en helaas vele malen duurder dan te onderscheppen doelen. Doorgaans een factor 50 -100 duurder. Als voorbeeld een PATRIOT raket van $ 4 miljoen wordt ingezet om een raket of drone van $ 100.000 te onderscheppen. Daarnaast is de productietijd voor de luchtverdedigingsraketten/systemen lang.

De inzet van bemande jachtvliegtuigen en bommenwerpers spelen steeds vaker een ondergeschikte rol met uitzondering van het op grote afstand lanceren van high speed raketten en kruisvluchtwapens.

Een snel evoluerende dreiging is de hypersonische raket, die door de huidige luchtverdedigingssystemen nauwelijks kan worden onderschept. Inmiddels bereiken hypersonische raketten snelheden van mach 10 (ongeveer 12.350 km per uur). De verwachting is dat rond 2030 deze raketten gemeengoed zullen zijn.

Subversieve operaties
Een andere methode is het uitvoeren van subversieve operaties door special forces of infiltranten dan wel burgers die sympathiseren met de tegenstander (5e colonne). Deze zullen pogen de vitale infrastructuur uit te schakelen dan wel te beschadigen door het uitvoeren van gerichte aanvallen en/of sabotage-activiteiten zoals het aanbrengen van explosieven op bovengrondse en onderzeese infrastructuur. Ook het uitschakelen van leden van de regering of openbaar bestuur en medewerkers van vitale infrastructuur zijn een doel van deze operaties.

Cyberaanvallen
Onze data infrastructuur en IT-systemen worden dagdagelijks door statelijke actoren aangevallen en de beveiliging ervan uitgetest. Door deze handelwijze kunnen in een oorlogssituatie onze digitale infrastructuur en de daaraan verbonden systemen op een gerichte wijze worden aangevallen.

Beveiliging

Hoewel Nederland vrij klein is, is het onmogelijk heel Nederland effectief te beveiligen. Er zullen altijd gebieden onbeschermd zijn. Door het toepassen van actieve maatregelen (luchtverdediging) en passieve maatregelen zoals schuilkelders, bunkers, medische ondersteuning, brandbestrijding en schadeherstelcapaciteit voor het snel repareren van beschadigde vitale infrastructuur (damage control), moet Nederland optimaal worden beschermd wanneer een oorlog wordt gevoerd.

Luchtverdediging
De dreiging vanuit de lucht wordt initieel bestreden door een netwerk van gelaagde lucht- en raketverdediging: de NAVO Integrated Air&Missile Defense (IAMD). Echter, 100% afdekking is niet mogelijk en er dienen dus middelen te worden ingezet om zogenaamde ‘leakers’ te onderschepen, die het betreffende object of locatie dreigen te raken. Daarnaast zullen de zwermen van AI-gestuurde bewapende drones de IAMD snel verzadigen.

Luchtverdediging op de betreffende locatie is dus van belang. Onderschepping vindt plaats op afstanden van minder dan 10 km. De nu in ontwikkeling zijnde lasersystemen en high-power microwave systems gecombineerd met kanonsystemen zijn hiervoor primair geschikt, zo is gebleken uit de recente evaluatie van de effectiviteit van de Israëlische luchtverdediging.

De luchtverdedigingssystemen worden in een Integrated Battle Management Command System (IBCS) geïntegreerd. Dit is een netwerk van alle sensoren en wapensystemen waardoor snellere beslissingen en een efficiëntere inzet van wapensystemen in ‘multi-domein’ operaties worden gerealiseerd.

Daarnaast kunnen deze systemen ook onafhankelijk onderscheppingen uitvoeren. De onderscheppingen van doelen vereist geen specialistisch personeel op de locatie. Het personeel op locatie hoeft alleen het wapensysteem in stelling te brengen en te laden en herladen met munitie alsmede relatief kleine en eenvoudige instandhoudingswerkzaamheden te verrichten.

Subversieve operaties
Voor het tegengaan hiervan is bewaking en beveiliging op locatie noodzakelijk. Dit dient te gebeuren door militairen die beschikken over de vereiste bewapening en communicatiesystemen. Ook dient de locatie beveiligd te worden met detectiesystemen inclusief cameratoezicht die gebruik maken van biometrische AI, bij voorkeur in een regionaal netwerk. Daarnaast moeten AI-gestuurde drones vanaf de afgekondigde noodmaatregel worden ingezet voor observatie op en rond de locatie. Deze drones kunnen eventueel ook met bewapening worden uitgerust. Het beveiligingspersoneel van de locatie of cluster van locaties staat in verbinding met een militaire eenheid die in voorkomende kunnen ingrijpen. De Defensie Beveiligingsorganisatie (DBBO) is hiervoor het best toegerust om een en ander lokaal te organiseren.

Cybersecurity
Bij Defensie werken cyberspecialisten onder meer bij het Commando Materieel en IT (COMMIT), de Marechaussee of het Defensie Cyber Commando. Binnen COMMIT werken zij aan het vergroten van de digitale weerbaarheid en het beveiligen van de IT-Infrastructuur van Defensie. Bij de Koninklijke Marechaussee voeren de cyberspecialisten diverse taken uit die zowel een civiele als militaire status kunnen hebben. En bij het Defensie Cyber Commando zorgen de specialisten voor de operationele en offensieve cybercapaciteit van onze krijgsmacht. Waar zij ook werken: militairen werken bij de beveiliging van onze civiele en militaire infrastructuren nauw samen met burgercollega’s, bedrijven en reservisten.

Beveiliging bedrijf en instellingen door de eigen bedrijfsreservist

Bedrijven en instellingen in de vitale sectoren zijn vaak al hoogwaardig beveiligd en beschikken daarbij over professionele security medewerkers.

Zoals in de inleiding is beschreven is het niet waarschijnlijk dat defensie voldoende reservisten en militairen beschikbaar kan stellen om de beveiliging van de vitale civiele infrastructuur te bemensen. De oplossing hiervoor moet worden gevonden door het hiervoor inzetten van het eigen personeel van het betreffende bedrijf of de organisatie: de bedrijfsreservist.

Het voordeel hiervan is dat zij bekend zijn met de locatie, de gebouwen en systemen die beveiligd moeten worden en doorgaans de (meeste) collega’s kennen. De benodigde kennis en vaardigheden voor de additionele beveiligingstaken in conflictsituaties zijn eenvoudig aan te leren en te onderhouden. Een deel van de benodigde kennis en vaardigheden is vaak al in de organisatie voorhanden zoals BHV, bedrijfsbrandweer en EHBO.

Dit personeel (inclusief drone-operators) wordt door het bedrijf of de organisatie aangewezen. Defensie ondersteunt bij de selectie en opleiding/training. De geselecteerde medewerkers krijgen een reservistenstatus en worden in actieve dienst genomen zodra de overheid de betreffende noodmaatregel, noodtoestand, of Staat van Beleg afkondigt. Voor deze medewerkers wordt een specifieke reservistencategorie gecreëerd die speciaal worden opgeleid voor de beveiliging van de eigen locatie of organisatie.

De fysieke en andere keuringseisen voor deze speciale categorie bedrijfsreservisten kunnen lager zijn dan die van de ‘gewone’ reservisten en ook de opleiding alsmede de training en oefening korter. Defensie voorziet in de vereiste middelen en uitrusting zoals wapens, munitie, drones, communicatieapparatuur en instructies en procedures.

Beveiligingsorganisatie Defensie

De Defensie Bewakings en Beveiligings Organisatie (DBBO) wordt verantwoordelijk voor de organisatie rond de bedrijfsreservist en zijn taken. Deze specifieke reservistencategorie wordt de ‘bedrijfsreservist’ genoemd en de opleiding en training vindt plaatst onder auspiciën van DBBO. De omvang en structuur van de beveiligingsorganisatie op locatie is afhankelijk van de grote en complexiteit. Indien mogelijk wordt clustering met omliggende bedrijven toegepast.

De organisatie moet zodanig zijn ingericht dat 24/7 beveiliging is gegarandeerd zodra de betreffende noodmaatregel door de regering wordt afgekondigd. Er wordt vanuit gegaan dat een crisis enige voorwaarschuwing biedt, zodat tijd en ruimte bestaat om op te schalen naar 24/7 operaties. De beveiliging wordt dan opgenomen in commandostructuur van DBBO.

Eisen bedrijfsreservist

De volgende elementen van Militaire Basis Eisen (MBE) dienen van toepassing te zijn voor de bedrijfsreservist:

• Fysieke en psychische geschiktheid. Fysieke eisen gedifferentieerd naar leeftijd.
• Persoonlijk vuurwapen kunnen hanteren.
• In ploegendienst kunnen werken.
• Sociaal en communicatief in staat te opereren onder operationele omstandigheden.

Initiële taakgerichte opleiding (militaire basisvaardigheden)

Deze bestaat uit een aantal modules van 3 dagen. Voor de reguliere reservist zijn dit 7 modules en voor de bedrijfsreservist wordt dit ingeschat op 4 modules van 3 dagen totaal 12 dagen. Voor kaderfunctie zijn maximaal 4 aanvullende modules uit de Basisvakopleiding Onderofficier vereist van 3 dagen.

Aanvullende opleidingen

Voor het in stelling brengen en (her)laden van eventuele wapensystemen voor luchtverdediging is een aanvullende opleiding noodzakelijk. Dit is afhankelijk van het systeem, maar kost naar verwachting maximaal 5 modules van 3 dagen. Deze opleiding zou bij de fabrikant of het Defensie Grondgebonden Luchtverdedigings Commando (DGLC) kunnen worden ondergebracht. De drone-operator opleiding is afhankelijk van het type drone en het basisniveau van de geselecteerde medewerkers.

Training en oefening

Na de initiële militaire opleiding en eventueel aanvullende modules voor specialistische taken zoals wapensysteem-operator/drone-operator, dienen de kennis en vaardigheden jaarlijks te worden onderhouden. Dit gebeurt door e-learning en een aantal praktijkoefeningen op locatie met uitzondering van schietoefeningen. De belasting bedraag ca 20 uur per jaar exclusief de schietoefeningen.

Instructeurs

Opleiders en trainers zijn schaars binnen defensie. Voor de opleiding en training van de bedrijfsreservist dient ook te worden geput uit postactieve militairen die ervaring hebben met dit taakveld.

Certificering en ondersteuning

De organisatie is zelf verantwoordelijk voor het in stand houden van de kennis en vaardigheden. Voor de ondersteuning kan worden teruggevallen op DBBO. DBBO certificeert de beveiliging eens per twee jaar.

Aanpassing DBBO-organisatie

De huidige DBBO-organisatie is opgericht in 2011 toen er geen dreiging in Nederland/Europa was. DBBO is een organisatie die grotendeels bestaat uit burgermedewerkers die bij verhoogde dreiging moeten worden vervangen door reguliere militairen en reservisten. Gezien de veranderende dreiging is het opportuun DBBO te transformeren in een militaire organisatie. De organisatie is dan ook inzetbaar bij verhoogde dreiging en kan de verantwoordelijkheid dragen voor de beveiliging van de vitale defensie infrastructuur in Nederland in oorlogstijd. De huidige burgermedewerkers zouden ook de reservistenstatus moeten krijgen, waarbij gezien de aard van de beveiligingstaken eventueel de eisen van de bedrijfsreservist kunnen worden gehanteerd.

Conclusie

De beveiliging van vitale infrastructuur tegen zowel luchtdreiging als subversieve activiteiten gaat de personele capaciteiten van defensie te boven. Derhalve dienen alternatieve oplossingen te worden toegepast. Een effectieve en doelmatig oplossing is de beveiliging te laten uitvoeren door het eigen personeel van de betreffende bedrijven/organisaties. De vereiste inspanning hiervoor is relatief beperkt evenals de betrokkenheid van defensie.

Aanbevelingen

Om te komen tot een optimale beveiliging van onze nationale belangen in oorlogstijd, dienen we reeds nu een aantal maatregelen te nemen. Dat zijn:

• Selecteer de vitale infrastructuur objecten, bedrijven en instellingen die moeten worden beveiligd.
• Ontwikkel een standaard beveiligingsstructuur voor deze locaties.
• Selecteer geschikte luchtverdedigingssystemen en beveiligingssystemen waaronder drones.
• Ontwerp per locatie/cluster van locaties een specifieke beveiligingsstructuur.
• Pas de huidige reservisten selectie, opleiding en training aan op basis van de taakgerichte eisen van de bedrijfsreservist.
• Wijs DBBO aan als verantwoordelijke organisatie.
• Transformeer DBBO tot een militaire organisatie op basis van beroepsmilitairen, militaire reservisten en bedrijfsreservisten.
• Pas bestaande wettelijke kaders aan indien noodzakelijk.
• Start overleg met de vertegenwoordigende organisaties/ministeries van de genoemde infrastructuur, bedrijven en instellingen en veiligheidsregio’s.