Toen we al mensen waren en honderdduizend jaar geleden over de steppen van Afrika dwaalden, moesten we op de hoede zijn voor wilde dieren. Wie onvoorzichtig was, werd opgepeuzeld door een roofdier en uit de genenpoel verwijderd. En er zullen destijds ongetwijfeld andere mensen geweest zijn die het op onze jachtbuit hadden voorzien. We hadden ruzie met naburige stammen over ons territorium en ook zullen we in die tijd al onze kinderen beschermd hebben tegen gevaar. Het iets/iemand of jezelf verdedigen tegen gevaar kunnen we als een van de oudste concepten van security karakteriseren.
Jezelf verdedigen tegen gevaar is een van de oudste concepten van security
Zit security dan in onze genen?
Je zou bijna denken van wel. In de planten- en dierenwereld zien we bijvoorbeeld dat planten al verdedigingsmechanismen hebben. Bij insectenvraat geven zij chemische signalen die de natuurlijke vijanden van hun belagers aantrekken. Bij zeer eenvoudige levensvormen als zeeanemonen zie je dat hun primitief zenuwstelsel reageert op externe stimuli, zodat ze zich terugtrekken bij naderend gevaar. Bijen hebben een bewaker aan de ingang van een nestkast die iedereen controleert. Mieren en termieten kennen speciaal uitgeruste soldaten die hun beschermen. Stokstaartjes hebben wachters die op de uitkijk staan.
Broedzorg en afschrikmethoden
Bij de gewervelde dieren zie je dat sommige vissensoorten, vogels en reptielen broedzorg kennen: ze beschermen hun jongen tegen rovers. Vissen en vogels vertonen verdedigingsgedrag door zich in een grote school of zwerm te begeven. De meeste dieren kunnen dreigen of bijten, oftewel een tegenstander afschrikken zonder al teveel schade voor beiden. Dieven zijn er ook. Er zijn dieren die voedsel stelen zoals eekhoorns en raven. Dezelfde dieren die voedselvoorraden aanleggen, houden in de gaten of er geen anderen in de buurt zijn en proberen ze te misleiden.
Complexere securitystrategieën
Zoogdieren hebben nog complexere securitystrategieën. Olifanten en buffels vormen kringen tegen vijanden. Chimpansees kunnen complete oorlogen tegen naburige troepen uitvechten. En weer vrede sluiten. Bonobo’s kennen een sterke sociale structuur die voorkomt dat een situatie escaleert.
De meest fascinerende kennis van dieren komt van experimenten van de laatste 15 jaar, waarbij steeds meer aanwijzingen komen dat dieren – net als mensen – cognitieve gevoelens kennen. Zoals het gevoel dat iemand in de problemen zit, altruïsme en rechtvaardigheid. Experimenten met een gevangen rat tonen dat een tweede rat de eerste rat eerst bevrijdt en pas daarna gezamenlijk op het voedsel afgaan. Experimenten met honden en apen die in twee groepen waren gesplitst waarbij de ene groep telkens beloond werd voor werk en de andere niet, leidden ertoe dat de niet-beloonde groep het werk staakte of gefrustreerd raakte.
Wat doet deze instinctieve behoefte met ons?
Wie zoekt ziet dat de hele mensen-, dieren- en plantenwereld doortrokken is van allerlei vormen van rudimentaire security en hogere concepten als rechtvaardigheid. Het is een van de vragen die mij al decennia fascineert: is security een instinctieve behoefte? En zo ja, wat doet dat met ons?