Wat werkt is hot De term effectiviteit mag dan sleets klinken, het onderwerp is hot. De vraag ‘Wat werkt?' behoort anno 2011 zonder twijfel tot de frequently asked questions van misdaadbestrijdend Nederland. Dat blijkt wel uit het Trendsignalement 2011, dat het CCV op 8 maart lanceerde.
De derde editie van dit jaarlijkse trendrapport over ontwikkelingen in maatschappelijke veiligheid laat zien dat praktijkprofessionals en beleidsmakers eensgezind zoeken naar onder andere slimme camera's, hightech politiesnufjes en burgemeesters met een goedgeoutilleerde gereedschapskist.
De zoektocht naar effectieve aanpakken is niet verwonderlijk. In tijden van bezuinigingen investeren veiligheidsprofessionals natuurlijk bij voorkeur in maatregelen waarvan aangenomen mag worden dat ze het gewenste effect sorteren. Bovendien liggen de effectief bewezen interventies nog niet voor het oprapen. Zelfs van maatregelen die in de praktijk successen hebben geboekt, zoals DNA-douches tegen winkelovervallen en schadeverhaal bij winkeldiefstal, is de effectiviteit nog niet altijd wetenschappelijk aangetoond.
Er wordt nogal eens geroepen dat criminaliteitspreventie, die te boek staat als soft en duur, niet werkt. Het valt niet te ontkennen dat we nog weinig weten over de effectiviteit van een groot deel van de veiligheidsmaatregelen waarover de Nederlandse veiligheidspraktijk kan beschikken. Maar dat geldt voor zowel repressieve als preventieve aanpakken. Zo heeft de Erkenningscommissie Gedragsinterventies Justitie het stempel van goedkeuring gezet op niet meer dan zeventien strafrechtelijke programma's voor het tegengaan van recidive. Effectevaluaties van het SCP laten steeds weer zien dat de effectiviteit van onder andere straatcoaches, lik-op-stukbeleid bij uitgaansgeweld en gebiedsverboden onbekend is. En de bootcamps voor jeugdige lastpakken die zo tot de publieke verbeelding spreken, blijken volgens onderzoek van het ministerie van Veiligheid en Justitie in veel gevallen zelfs averechts te werken.
Daar staat tegenover dat preventieve maatregelen zoals het ophogen van het verlichtingsniveau in (semi)publieke ruimten, het beveiligen van woningen met het Politiekeurmerk Veilig Wonen en integrale samenwerking op bedrijventerreinen en in winkelcentra met behulp van het Keurmerk Veilig Ondernemen wél aantoonbaar werken. En het CCV heeft positieve praktijkervaringen opgedaan met onder andere risicoanalyses voor het opsporen van woonfraude en met buurtbemiddeling, waarbij getrainde vrijwilligers er in twee derde van de gevallen in slagen om burenruzies op te lossen.
Internationaal bezien doet onze preventieve aanpak het ook helemaal niet zo slecht. De wet Bibob, waarmee Nederlandse gemeenten de integriteit van ondernemers kunnen toetsen, blijkt zo effectief dat georganiseerde criminaliteit zich dreigt te verplaatsen naar landen waar de autoriteiten minder bestuurlijke bevoegdheden hebben (zoals België).
Daar komt bij dat zelfs Engeland – het land dat bekendstaat als kampioen in cameratoezicht – er nog niet in is geslaagd om de effectiviteit van al zijn elektronische ogen aan te tonen. Wat dat betreft hoeven wij ons helemaal niet te schamen dat de zin en onzin van de camerabewaking in onze steden, ondanks slimme innovaties zoals thermische camera's, emotiedetectie en automatische nummerplaatherkenning, nog altijd onduidelijk zijn.
Het CCV hoopt dan ook dat de huidige aandacht voor effectiviteit in de veiligheidspraktijk geen eendagsvlieg blijkt. We staan nu namelijk nét op het punt om de effectiviteit te bewijzen van kansrijke instrumenten zoals kunstmuren voor het voorkomen van graffiti en toezichtteams die voormalige probleemjongeren op straat laten surveilleren. Voor de sociale sector bestaat inmiddels een databank met effectieve interventies (die wordt beheerd door Movisie), maar op het gebied van criminaliteitspreventie is zo'n soort voorziening alleen op deelterreinen – zoals voor de aanpak van jeugdgroepen en het verbeteren van wijkveiligheid – beschikbaar.
Bovendien is het bepalen van effectiviteit van het brede scala aan beschikbare interventies onvermijdelijk een kwestie van lange adem. Het samenstellen van een robuust pakket met bewezen effectieve veiligheidsaanpakken zou daarom nog wel eens langer kunnen duren dan de pijnlijke bezuinigingsrondes waar Nederland nu mee te maken krijgt.
Ida Haisma
directeur van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV)