Een van de bekendste beveiligingstechnieken is cameratoezicht. Camera’s staan inmiddels volop bij bedrijven en burgers plaatsen camera’s bij hun woning om zichzelf en hun eigendommen te beschermen. De overheid zet cameratoezicht in om de veiligheid in de openbare ruimte te handhaven. Maar de slimme camera’s laten zien dat beveiligingstechnieken ook een giftige werking kunnen hebben.
TEKST Marc Schuilenburg
Politie en gemeenten gebruiken veiligheidscamera’s voor toezicht, handhaving en opsporing van criminelen. Zo mogen gemeenten in de publieke ruimte camera’s plaatsen om toezicht te houden op het uitgaanspubliek in het nachtleven. De politie mag die beelden bekijken en gebruiken in het kader van de handhaving en opsporing van criminelen. Samen met de gemeente kan de politie zo snel ingrijpen als dat nodig is. Naar schatting zijn er zo’n één miljoen camera’s in Nederland.
> LEES OOK: Toename beveiligingscamera’s ondanks strenge regelgeving
Kentekenherkenning
Cameratoezicht komt in vele soorten en maten voor, van analoge camera’s voor thuisgebruik door particulieren tot intelligente camera’s die worden aangestuurd door software. Een goed voorbeeld van slimme camera’s zijn de Automatic Number Plate Recognition-camera’s (ANPR) die op zo’n driehonderd locaties langs provinciale wegen en boven snelwegen in heel Nederland voorkomen. Via het ANPR-systeem kunnen kentekens van passerende auto’s worden vergeleken met kentekens op een referentielijst. Op deze lijst staan kentekens van auto’s die worden gezocht door de politie. Bijvoorbeeld omdat de auto is gebruikt voor een gewapende overval op een waardentransport.
Snelle aanhouding na moord op Peter R. de Vries
De werking van cameratoezicht heeft veel weg van wat de oude Grieken pharmakon noemden, iets dat tegelijk gift en gif is. De positieve kant (‘gift’) van het ANPR-systeem bleek na de moord op de bekende misdaadjournalist Peter R. de Vries. Zo was het kenteken van de grijze Renault Kadjar van de auto van de schutters niet goed te zien op livebeelden van de aanslag. Nadat de politie erin was geslaagd het volledige kenteken van de auto te achterhalen, werd het nummer ingevoerd in het ANPR-systeem. Snel hierna werd het kenteken van de grijze Renault door een van de ANPR-camera’s langs de snelweg herkend waarna de daders werden klemgereden op de A4 bij Leidschendam. Dit alles binnen een uur na de moordaanslag, door adequaat politieoptreden en een ring van camera’s boven de Nederlandse snelwegen.
> LEES OOK: Kenteken heeft duizend-en-een mogelijkheden
Iedere dag registreren we 4,3 miljoen kentekens
Juridische basis
De slimme camera’s laten echter zien dat beveiligingstechnieken ook een giftige werking kunnen hebben. Zo kan de rechtsbescherming van burgers door het gebruik hiervan flink in de knel komen. Iedere dag worden zo’n 4,3 miljoen passages via het ANPR-systeem geregistreerd, in ongeveer de helft hiervan gaat het om een uniek kenteken. Uit onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoeken Documentatiecentrum (WODC) bleek dat het Openbaar Ministerie in 2019 heeft geprobeerd om op foto’s uit het ANPR-systeem verdachten te herkennen, zonder dat hiervoor een juridische basis was. Personen die in een voertuig zitten moeten namelijk altijd worden geblurd om zo te voorkomen dat ze herkenbaar op beeld staan. Maar in één zaak achtte het Openbaar Ministerie de ernst van de verdenking zo hoog dat een ongeblurde foto is gevorderd.
> LEES OOK: Politie wil herkenbare kentekenfoto’s gebruiken voor opsporing
Vergetelheid
De combinatie dat alles wat met beveiligingstechnieken te maken heeft, zowel een zegen als een ramp kan zijn, is niet van nu. Ze komt het al voor bij de oude Grieken. Dit blijkt uit Plato’s dialoog Phaedrus over de ontstaansmythe van het schrift en de schadelijkheid van het schrift voor het geheugen. Het schrift wordt hierin een pharmakon genoemd. Het maakt mensen verstandiger, maar het kan ook leiden tot vergetelheid, omdat het onthouden niet meer wordt geoefend wanneer mensen steeds meer op technologische hulpmiddelen gaan vertrouwen.
In de huidige tijd is deze januskop nog steeds actueel. Denk in dit verband aan het Pegasus-schandaal, waarbij spyware, die oorspronkelijk was ontwikkeld om terroristen en zware misdadigers op te sporen, door verschillende regeringen ook is ingezet om politieke tegenstanders, journalisten en activisten te volgen door de appjes en sms’jes op hun telefoons mee te lezen.
Balans vinden tussen noodzaak en ethiek
In het geval van de ANPR-camera’s gaat een dergelijke dubbelheid ook op. Het is duidelijk dat technieken als het ANPR-systeem de opsporing van zware criminaliteit kan versterken. Maar ze kunnen ook de rechtsbescherming en privacy van onschuldige burgers ondergraven. Dat maakt de vraag relevant hoe de opsporing van criminaliteit zoveel mogelijk kan profiteren van nieuwe beveiligingstechnieken en tegelijkertijd hoe ethiek en de rechtsstaat deze technieken beheersbaar kunnen houden.
Criminaliteit
Een antwoord op deze vragen is nodig omdat steeds meer beveiligingstechnieken worden gebruikt om criminaliteit en overlast aan te pakken, van slimme geluidssensoren om inbraken te voorkomen tot biometrische gezichtsherkenning om de openbare orde te handhaven. Dan is het ook noodzakelijk om het gebruik ervan op juridisch correcte wijze te regelen.
Marc Schuilenburg is bijzonder hoogleraar Digital Surveillance aan de Erasmus Universiteit Rotterdam
Nog een artikel van Marc Schuilenburg lezen?
