In ‘De sociale staat van Nederland’ brengt het Sociaal en Cultureel Planbureau in kaart hoe het gaat met de Nederlandse bevolking en welke ontwikkelingen er zijn op het gebied van onderwijs, arbeid, inkomen, gezondheid, vrijetijdsbesteding, maatschappelijke participatie, wonen en sociale veiligheid. Belangrijkste conclusie van de 2019 editie: de kwaliteit van leven van Nederlanders is gemiddeld hoog, maar is in de afgelopen tien jaar niet toegenomen.
In het hoofdstuk Sociale veiligheid is niet alleen gekeken naar de waargenomen ontwikkeling van criminaliteit en slachtofferschap en naar het functioneren van politie en rechtspraak, maar vooral ook naar de wijze waarop Nederlanders die ervaren. En de beleving van sociale veiligheid is zo divers als de bevolking.
Inhoudsopgave:
– Daling criminaliteit
– Geringe aangiftebereidheid is geen verklaring voor de daling
– Risico op slachtofferschap
– Inschatting van risico op eigen slachtofferschap
– Tevredenheid over de politie het hoogst onder jongeren en hoger opgeleiden
– Vertrouwen in de rechtspraak blijft stabiel
– Conclusies
Daling criminaliteit
De daling van de criminaliteit die we al sinds de eeuwwisseling waarnemen, zet ook in 2017 door. Dit geldt zowel voor registraties door de politie als voor rapportages door burgers. Ook zeggen minder mensen dat ze slachtoffer van criminaliteit waren. Over de afgelopen vijf jaar namen alle delicttypen af, behalve de gerapporteerde cybercriminaliteit. Geweld nam in 2017 niet verder af.
Geringe aangiftebereidheid is geen verklaring voor de daling
Als verklaring voor de dalende politiecijfers wordt wel genoemd dat mensen steeds minder vaak aan de politie melden wat hun is overkomen, omdat ze daar steeds minder heil in zouden zien. Hoewel een aanzienlijk deel van het ondervonden slachtofferschap om uiteenlopende redenen niet bij de politie wordt gemeld (een kleine twee derde) en dit aandeel de laatste jaren licht toeneemt, is deze daling te beperkt om de dalende politiecijfers te kunnen verklaren.
De kloof tussen de waargenomen en subjectieve veiligheid wordt kleiner
De dalende criminaliteit lijkt zich langzaam maar zeker ook in het bewustzijn van de bevolking te nestelen. Nog altijd denkt een meerderheid van de Nederlanders dat de criminaliteit de laatste tijd toeneemt en een groot probleem is, maar deze groep is de afgelopen decennia wel sterk geslonken, van ruim 80 procent in de jaren negentig tot een nipte meerderheid van 55 procent in 2018. Steeds meer mensen hebben dus het idee – conform de waargenomen trend – dat Nederland niet onveiliger wordt. De kloof tussen de waargenomen en subjectieve veiligheid wordt daarmee kleiner.
Risico op slachtofferschap
Dat meer mensen ervan overtuigd raken dat de criminaliteit zich landelijk gunstig ontwikkelt, wil niet automatisch zeggen dat ze ook voor zichzelf een kleiner risico op slachtofferschap zien. Toch zien we ook hier een gunstige ontwikkeling. Een steeds kleinere minderheid van ongeveer een derde van de Nederlanders voelde zich in 2017 weleens onveilig. Zo’n 3 procent zei weleens bang te zijn om zelf slachtoffer te worden. Ook deze daling strookt dus met de observatie dat criminaliteit jaarlijks steeds minder slachtoffers maakt.
Inschatting van risico op eigen slachtofferschap
Opmerkelijk is wel dat de mensen die relatief vaak slachtoffer worden, niet altijd degenen zijn die er relatief vaak bang voor zijn. Het zijn jongeren, hoger opgeleiden, niet-westerse migranten en mannen die relatief vaak slachtofferschap rapporteren. Jongeren en niet-westerse migranten vrezen daar ook het vaakst voor, waardoor bij hen het waargenomen en subjectieve risico op slachtofferschap met elkaar in de pas lopen. Daarentegen wordt het persoonlijk risico op slachtofferschap door vrouwen en lager opgeleiden te hoog ingeschat.
Tevredenheid over de politie het hoogst onder jongeren en hoger opgeleiden
Twee instanties die een centrale rol spelen in de rechtshandhaving, zeker ook in de ogen van burgers, zijn de politie en de rechtspraak. Beide hebben de afgelopen jaren met aanzienlijke interne uitdagingen te maken gekregen, met hoge werkdruk tot gevolg. De politie heeft haar doelstellingen grotendeels weten te behalen. Voor het eerst neemt het ophelderingspercentage in 2017 niet verder af. De tevredenheid van de bevolking lijkt niet onder de onrust te hebben geleden en heeft zich sinds 2012 gunstig ontwikkeld. Jongeren en hoger opgeleiden zijn het vaakst tevreden; mensen van middelbare leeftijd en middelbaar opgeleiden het vaakst ontevreden. Het oordeel van mannen en niet-westerse migranten is ambivalent: een deel van hen is het vaakst tevreden, een ander deel juist het vaakst ontevreden.
Vertrouwen in de rechtspraak blijft stabiel
Het vertrouwen in de rechtspraak blijft op peil. Weer zijn het vooral jongeren en hoger opgeleiden die het gunstigste oordeel hebben. Onder hen is het meeste vertrouwen en zij zijn het minst vaak van mening dat er in Nederland te licht wordt gestraft; deze mening is met 71 procent in 2018 overigens wijdverspreid in de hele bevolking. Deze overduidelijke meerderheid is de afgelopen jaren echter wel afgenomen. Tegelijkertijd zien we een groeiende neiging onder rechters om (korte) gevangenisstraffen op te leggen, en de geldboetes die worden opgelegd zijn hoger.
Conclusies
- Zowel de door burgers ondervonden, als de door politie geregistreerde, criminaliteit is in het afgelopen decennium gedaald. Het aandeel slachtoffers daalde in dezelfde periode, van 21 procent in 2008 naar 15 procent in 2017.
- Een steeds kleiner aandeel Nederlanders vindt dat de criminaliteit toeneemt of een groot probleem is (55 procent in 2018) en ook steeds minder mensen voelen zich weleens onveilig (34 procent in 2017).
- De politie wist in 2017 de meeste landelijke doelstellingen te realiseren. Ook is de daling van het ophelderingspercentage tot stilstand gekomen. Ongeveer een derde van de Nederlanders was in 2017 tevreden over het functioneren van de politie, een langzame stijging ten opzichte van vijf jaar eerder.
- In 2018 had 46 procent van de Nederlanders veel of zeer veel vertrouwen in de rechtspraak, en dit aandeel neemt sinds 2014 licht toe. Met 71 procent in 2018 is er sinds 2010 een daling van het aandeel mensen dat vindt dat er te licht wordt gestraft. Tegelijkertijd worden er meer, maar kortere gevangenisstraffen opgelegd en minder, maar hogere boetes.
- De gemeten en de beleefde veiligheid bewegen zich in dezelfde richting; toch is er voor sommige groepen een aanzienlijke kloof tussen de twee. Vrouwen en lager opgeleiden hebben de minst gunstige beleving van de veiligheid en van de instanties die hun bescherming moeten bieden. Ouderen voelen zich niet zozeer onveilig, maar zijn wel geneigd kritisch te oordelen over de rechtshandhaving. Tegelijkertijd zijn dit de groepen waaronder naar eigen zeggen de minste slachtoffers vallen.
Bron: De sociale staat van Nederland 2019, Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag, september 2019
– De snelle opmars van deep learning: ook in het politiewerk
– E-Discovery: trends en toekomst van digitale opsporing
– Cyberdreigingen en beveiligingskansen in 2019
Neem nu een gratis abonnement op de nieuwsbrief van Security en ontvang elke donderdagochtend relevante berichten en artikelen via de mail. Mis het niet!
Volg Security Management op LinkedIn
