Slim Samen Toezien. Het is de veelbelovende naam van een procesinstrument dat goede diensten bewijst bij de aanpak van (plotseling optredende) onveilige situaties. Wat zijn de succesfactoren van het regiemodel, dat is ontwikkeld door Andersson Elffers Felix?
Overvallen, straatroven, hangjongeren. In winkelcentra die te maken krijgen met een explosieve toename van dit soort problemen, wordt al snel gedacht aan extra toezicht en handhaving. Toch leidt de verhoogde inzet van toezichthouders, wijkagenten en particuliere beveiligers niet altijd tot het gewenste resultaat. Een gebrek aan coördinatie en aan informatie-uitwisseling kan daarvan de oorzaak zijn. Het regiemodel Slim Samen Toezien (SST) is bedoeld om de inzet van (licht)blauw optimaal te benutten.
Slim Samen Toezien
Het procesinstrument, dat is ontwikkeld op initiatief van het ministerie van Veiligheid en Justitie, berust op twee pijlers: afstemming tussen partijen die betrokken zijn bij toezicht en handhaving, en informatiesturing. Hoewel Slim Samen Toezien in eerste instantie bedoeld is in de strijd tegen gewelddadige overvalcriminaliteit, is het ook toepasbaar op andere veiligheidsproblemen. Van graffiti, vernielingen en overlast van zwervers tot fietsdiefstallen, zakkenrollerij en auto-inbraken.
Test SST
“Andersson Elffers Felix heeft de implementatie in een zestal gemeenten in Brabant, Limburg en Noord-Holland ondersteund”, vertelt Tiddo Folmer van Andersson Elffers Felix (AEF) over het gebruik van Slim Samen Toezien. “We hebben het SST-model opgesteld in 2012, en via de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) verspreid. Gemeenten die interesse hadden in de begeleiding van AEF bij de inzet van het instrument, konden zich bij het ministerie van Veiligheid en Justitie aanmelden.”
In Eindhoven is het regiemodel Slim Samen Toezien toegepast in winkelcentrum WoensXL, een van de grootste semi-overdekte winkelcentra van Nederland. Dankzij het instrument kunnen de dienst stadstoezicht van de gemeente, de wijkpolitie en winkeliersvereniging meer doen met minder, zo leren de ervaringen. Door korte lijnen tussen de betrokkenen kunnen er snel afspraken gemaakt worden over extra, gerichte acties als de veiligheidssituatie ontspoort.
Combi proces en kennis
“Het SST-model is eigenlijk een combinatie van wat er al is: we hebben een procesinstrument gemaakt met behulp van kennis uit bestaande lokale publiek-private samenwerkingsverbanden. Vervolgens hebben we de processen van actieoverleg, briefings, informatieverzameling en -analyse met elkaar verbonden tot een cyclus. Het regiemodel biedt een handreiking om deze cyclus te doorlopen. Dan wordt bijvoorbeeld duidelijk wat er ontbreekt aan toezicht en handhaving in een gemeente – of wat er mis gaat bij de afstemming daartussen.” Folmer benadrukt dat Slim Samen Toezien is gericht op het niveau van winkelcentra of bedrijventerreinen – en niet voor een gehele gemeente of regio. “Het gaat erom dat mensen in de praktijk – die daadwerkelijk op straat lopen, of in een buurt werken of wonen – onderling actieoverleg voeren. Je moet niet proberen om dat gemeentebreed aan te sturen. Bovendien is de intensiteit van een veiligheidsproblematiek niet in een gehele gemeente hetzelfde – en is het gebruik van Slim Samen Toezien dus niet overal nodig. De intensieve inzet vanuit het SST-model is bedoeld voor situaties waar je bestuurlijke drukte krijgt van partijen die veel doen aan veiligheid terwijl hun onderlinge afstemming suboptimaal is.”
Veiligheidsprobleem oplossen
Het regiemodel van AEF is bij uitstek gericht op de verbetering van gebieden met een concentratie van ernstige veiligheidsproblemen, zogenoemde hotspots. Dat kan gaan om een winkelcentrum, maar ook om een woonwijk of tramlijn. Het instrument is bruikbaar als er sprake is van een afgebakend gebied, waarbij meerdere veiligheidspartijen betrokken zijn en waarbij rendement mogelijk is door gecoördineerde samenwerking en informatiegestuurde inzet van handhaving en toezicht. Het SST-model is in zo’n geval niet alleen effectief op het vlak van ‘schoon en heel’, maar ook bij de aanpak van strafbare feiten zoals overvallen, straatroof en woningovervallen.
Folmer geeft het voorbeeld van een winkelstraat die kampte met overvallen. “De winkels hadden verschillende sluitingstijden. De winkeliers die nog tot laat open waren, liepen daardoor een verhoogd risico om te worden overvallen. Er zijn toen afspraken gemaakt over het gezamenlijk, op hetzelfde tijdstip afsluiten van de winkels. Daarnaast is de gemeentereiniging ingepland om de straat te vegen rond de sluitingstijd. Het is natuurlijk niet zo dat de gemeentereiniging eigenstandig overvallers kan tegenhouden, maar het werkt al afschrikkend als je drukte op straat hebt.” Deze informatiegestuurde, gebiedsgerichte, integrale benadering laat volgens Folmer zien waar het regiemodel de begrippen samen en slim aan ontleent. “Het gaat in dit geval niet om méér toezicht, maar om een slimme inzet van wat er al beschikbaar is.”
Geen inhoud, wel proces
Slim Samen Toezien is nadrukkelijk een procesinstrument. Het regiemodel bepaalt niet de ínhoud van afspraken tussen gemeente, politie, particuliere beveiligingsorganisaties en andere betrokkenen. De concrete invulling van het regelmatige, gestructureerde overleg tussen de partners is afhankelijk van de lokale problematiek, de omvang van het gebied en de beschikbare mankracht. Folmer: “Het draait altijd om lokaal maatwerk. De onderdelen van het regiemodel zijn tamelijk abstract opgeschreven. In de praktijk kan je dan bekijken hoe de veiligheidssituatie is, wat de gemeente al doet, welke lokale beveiligingsbedrijven actief zijn, hoe toezicht en handhaving kunnen worden ingezet, et cetera.”
Nieuwe samenwerking
Het SST-model kan ingezet worden om nieuwe samenwerking te initiëren, bijvoorbeeld als er een acuut veiligheidsprobleem opduikt. Daarnaast kan het model helpen om de werkwijze binnen bestaande samenwerkingsverbanden tegen het licht te houden worden. In zo’n geval kan het model helpen om knelpunten te ontdekken en op te lossen.
Randvoorwaarden SST
De randvoorwaarden voor de toepassing van Slim Samen Toezien liggen volgens de handleiding in de bereidheid om langdurige, structurele samenwerking en informatie-uitwisseling tot stand te brengen. Om het instrument daadwerkelijk met succes toe te passen, is borging van de reguliere actieoverleggen en briefings essentieel. Daarnaast zijn het gezag, het lef en de doorzettingsmacht van de gemeenteambtenaar met de regierol van belang, zegt Folmer. “Het succes van het SST-model is sterk afhankelijk van de creativiteit en betrokkenheid van lokale partijen.” Volgens Folmer zijn er in de praktijk namelijk de nodige uitdagingen te overwinnen. “De veiligheidsproblematiek moet nijpend genoeg zijn om winkeliers in actie te krijgen. En het gebied moet nauw genoeg bij elkaar horen – in een winkelcentrum ligt dat anders dan in een stadshart. In winkelcentra heb je dan weer te maken met andere vraagstukken. Bijvoorbeeld omdat er ketens zijn gevestigd met eigen beveiligers die landelijk worden aangestuurd. En er kan free riders gedrag optreden. In deze tijden van crisis willen winkels niet zonder meer meebetalen aan de beveiliging van andere winkels. Dat vraagt een flinke dosis overtuigingskracht van de gemeente.”