Den Haag is behalve de zetel van de regering ook de internationale stad van vrede en recht met veel buitenlandse instituties. Crisismanagement staat daarom hoog op de agenda. Volgens de directeur veiligheid van de gemeente, Herke Elbers, is dat een kwestie van goede communicatie en de inwoners meekrijgen.
Door Elske Koopman / Beeld gemeente Den Haag
Crisismanagement valt in de gemeente Den Haag onder de directie veiligheid met directeur Herke Elbers als eerste adviseur van burgemeester Jan van Zanen. Zij zegt: “Er zijn veel definities van crisis. Wij hebben het dan over het inschakelen van de crisisorganisatie, wat gebeurt als een situatie niet meer enkelvoudig is. Niet als er in een huis brand woedt, wel als er bijvoorbeeld meerdere huizen bij zijn betrokken.”
Piketdiensten
In de crisisorganisatie zitten crisisfunctionarissen die op verschillende terreinen actief zijn. Ze hebben piketdiensten en zijn dus altijd bereikbaar. De gemeente Den Haag stuurt namens de veiligheidsregio Haaglanden de crisisorganisatie aan voor alle negen gemeenten in de regio Haaglanden. “Via de meldkamer komt een alarm binnen en bij een grotere brand of een andere calamiteit met grote gevolgen wordt de officier bevolkingszorg opgepiept. Laatst was er een flat met veel wateroverlast en toen hebben wij als gemeente voor de bewoners die niet meer in hun huis konden blijven, een hotel gezocht”, schetst Elbers.
> LEES OOK: Vers van de pers: Security Management nummer 4 over Crisismanagement
Diverse draaiboeken
Crisismanagement is bij gemeenten inmiddels een volwassen tak van sport. Landelijk zijn er diverse draaiboeken beschikbaar en er zijn veel opleidingen voor de mensen die zich met crises bezighouden. “Je moet ze volgen en bijhouden. Onze crisisfunctionarissen moeten allemaal de opleiding doen en per jaar genoeg opleidingspunten halen om aan te tonen dat ze het bijhouden.”
Crises zijn veranderd, merkt zij op. “Vroeger had je een groot incident met een heel duidelijk begin en een duidelijk einde. Bij de coronacrisis zagen we dat die erg langdurig, onzeker en beangstigend was en ook crises op het gebied van cybersecurity zijn langduriger.”
> LEES OOK: NIPV adviseert brede maatschappelijke netwerken te organiseren voor tijden van crises
Computerstoring Crowdstrike
Als voorbeeld noemt ze de computerstoring bij CrowdStrike die half juli wereldwijd voor problemen zorgde. “Gelukkig hebben wij daar als gemeente Den Haag niet veel last van gehad. Het was een wereldwijde storing met nationale impact, dus het Nationaal Cyber Security Center was ermee bezig. De aard van het probleem was snel gevonden, maar het kost tijd voordat je alles weer hebt lopen. Wij hebben toen met collega’s gekeken naar de cybergevolgen in onze regio en of we in actie moesten komen”, aldus de directeur veiligheid. De Informatiebeveiligingsdienst (IBD) van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten was ook actief, maar er waren geen grote gevolgen voor gemeenten en via het Nationaal Crisiscentrum en de veiligheidsregio’s is ook een vinger aan de pols gehouden. “We hielden het goed in de gaten, maar in onze regio was geen reden om de crisisorganisatie op te starten.”
Meer cybercrises met uitval basisvoorzieningen
De directeur veiligheid denkt dat er meer cybercrises volgen. “Daardoor kunnen systemen plat komen te liggen en er kan langdurige uitval zijn van bijvoorbeeld de elektriciteit of de drinkwatervoorziening. Dat is vooral logistiek ingewikkeld. Hoe zorg je bijvoorbeeld dat je bij uitval van een waterbedrijf je drinkwater bij iedereen krijgt? Dat moet je op lokaal, regionaal en landelijk niveau uitwerken.”
> LEES OOK: Hoe voorkom je een digitale crisis?
Ontwrichtende werking van nepnieuws
Diverse zaken kunnen een crisis versterken. Nepnieuws werkt ontwrichtend op de samenleving en zeker ook bij crises, zoals de coronacrisis. Dat leidde tot veel protesten van mensen die niet geloofden dat het beleid om verspreiding te voorkomen echt nodig was. De sociale media zorgen ervoor dat een crisis sneller groeit en eerder ontvlamt, omdat snel veel mensen ergens op af kunnen komen na een oproep via Instagram of X bijvoorbeeld.
Hoe ontstaat een crisis?
Volgens het woordenboek is een crisis een gevaarlijke toestand. Voor de gemeente is het als de situatie ‘niet meer mono’ of enkelvoudig is. Bijvoorbeeld als er meerdere huizen in brand staan en veel mensen in de knel zitten. Een crisis ontstaat vaak plotseling en loopt altijd anders dan vooraf gedacht. Toch kun je je wel voorbereiden. Zo bouwen politie en gemeente een groot netwerk op met buurtpreventieteams vol ouders en jongeren om te helpen de situatie rustig te houden, bijvoorbeeld bij demonstraties of na voetbalwedstrijden.
Cyberdialogen
Elbers: “Als je eigen jeugd niet meedoet met de rellen, dan loopt het minder snel uit de hand. Het is belangrijk dat je in de koude fase, dus voor de crisis uitbreekt, in actie komt. Daarom voeren we cyberdialogen in de stad en spreken we regelmatig met belangrijke spelers als onderwijsinstellingen, drinkwaterbedrijf Dunea en het waterschap bijvoorbeeld.”
Cyberdialogen zijn gesprekken tussen de burgemeester en de bestuurders van vitale en belangrijke organisaties in de stad en de veiligheidspartners, waaronder de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid. Zij bespreken dan hoe een crisis werkt op stadsniveau en wat de afwegingen voor risicomanagement zijn. Daarnaast kun je mensen alvast laten weten hoe ze zichzelf kunnen redden. “De crisiscommunicatie is het belangrijkste. We willen inwoners weerbaarder en zelfredzaam maken. Veel crises kunnen wij niet aanpakken, de bevolking moet zelf iets doen en voor zichzelf zorgen. Ze moeten weten wat ze moeten doen als iets uitvalt”, zegt de directeur veiligheid.
Oefenen en trainen
Oefenen en trainen van mogelijke crisissituaties is ook belangrijk. “Crises gaan altijd anders dan je denkt. We hebben diverse draaiboeken klaarliggen om mee aan de slag te gaan”, aldus Elbers. Dat gaat in de gemeente Den Haag per piketgroep. Zij oefenen vier keer per jaar op een crisis.
“Alles wat er gebeurt in de wereld, reflecteert op Den Haag, omdat hier veel internationale organisaties en ambassades zitten. In het Vredespaleis speelden rechtszaken tegen Israël en toen stond het vol met demonstranten voor en tegen. Dan houden we contact met de politie die een speciale eenheid heeft voor demonstraties en die de boel ordentelijk laat verlopen.”
We hebben hier gemiddeld 2.000 demonstraties per jaar
Maatschappelijke onrust in Nederland is ook sneller zichtbaar in Den Haag, omdat hier de regering zit. Onvrede over beleid zorgt weer voor meer demonstraties. “We hebben hier gemiddeld 2.000 demonstraties per jaar en dat hoort erbij. Demonstratierecht is een groot goed en we proberen alle demonstraties zo goed mogelijk te faciliteren. Er is contact met de organisatie om afspraken te maken en soms vragen we, bijvoorbeeld vanwege de groepsgrootte, om naar een andere locatie te gaan”, legt Elbers uit.
Vlam in de pan
Demonstraties zijn meestal geen crisis, tot het uit de hand loopt, zoals met twee groepen Eritreeërs die op de vuist gingen en zaken in brand staken.
“Soms slaat ineens de vlam in de pan en soms betekent dat dan ook wachten tot er meer politiecapaciteit is. Maar over het algemeen blijft het rustig.” Bovendien leert de gemeente er ook van. “Bij de boerenprotesten hebben we geleerd dat het beter is om trekkers eerder tegen te houden, dus voordat ze vertrekken. Dat lukt steeds beter en dan hebben wij er hier geen last van. Bij ons hebben crises ook vaak invloed op buurtgemeenten”, zegt Elbers.
Ook praat zij regelmatig met haar collega’s van de andere drie grote gemeenten van Nederland: Amsterdam, Rotterdam en Utrecht. Deze G4 heeft ook regelmatig overleg met diverse ministeries, ook over veiligheid op allerlei vlakken. Daarnaast zijn er vanuit de veiligheidsregio Haaglanden allerlei contacten.
Draaiboek voor NAVO-top ligt klaar
De directie veiligheid heeft diverse draaiboeken klaarliggen, ook voor evenementen als de nucleaire top of bijvoorbeeld de NAVO-top die volgend jaar in Nederland is. “Dat zijn vaak internationale evenementen vanuit een ministerie en wij zijn dan gaststad. We bespreken de veiligheidsmaatregelen met alle partijen en dan gaat het bijvoorbeeld ook over verkeersafwikkeling. Het is handig dat je dit soort grote zaken ver van tevoren weet en goed kunt voorbereiden.”
Bij grote crises is er contact met de landelijke crisiscentra. “De samenwerking is heel erg goed”, benadrukt Elbers. Ze weet dat haar organisatie alle crises aankan. “Ik heb er vertrouwen in dat we met z’n allen vol aan de bak gaan. De weerbaarheid en zelfredzaamheid van de bevolking is ook daarbij weer belangrijk. We moeten als privépersonen onszelf kunnen redden.”
Volg Security Management op LinkedIn
