Het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV) ondersteunt de veiligheidsregio’s, de Rijksoverheid en crisispartners met onderzoek, onderwijs en informatieverstrekking. Het NIPV onderzoekt welke ontwikkelingen er in de toekomst te verwachten zijn. Een interview met Laurens van der Varst van het NIPV.
Door Menno Jelgersma
Laurens van der Varst is senior onderzoeker bij de vakgroep crisisbeheersing van het NIPV. Hij vertelt over het NIPV, het project Toekomstverkenning Crisisbeheersing en het daaruit voortvloeiende rapport. Van der Varst studeerde politicologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en is na zijn studie gaan werken bij het COT, het Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement. In 2018 is Van der Varst bij het NIPV aan de slag gegaan.
> LEES OOK: Vers van de pers: Security Management nummer 4 over Crisismanagement
25 veiligheidsregio’s
Het NIPV is een landelijk kennisinstituut gericht op brandweerzorg en crisisbeheersing in ons land. Nederland is onderverdeeld in 25 veiligheidsregio’s. Iedere veiligheidsregio zorgt ervoor dat de bewoners en bezoekers van de regio veilig zijn, onder andere door de aanwezigheid van brandweerkorpsen. Bovendien maken de veiligheidsregio’s afspraken over hoe rampen en crises moeten worden aangepakt. Daarbij is een goede samenwerking tussen hulpverleningsdiensten, overheid, bedrijven en burgers essentieel.
Van der Varst legt uit dat het NIPV van origine van en voor de veiligheidsregio’s is. “Maar wij werken in toenemende mate samen met maatschappelijke organisaties zoals het KNMI en het Rode Kruis. Om wederzijds kennis te bundelen en te delen met het veld, bijvoorbeeld op het gebied van klimaatrisico’s, early warning en maatschappelijke veerkracht.”
Vier kerntaken
Het NIPV onderscheidt daarbij vier kerntaken: onderzoek, onderwijs, informatie (voorziening) en ondersteuning. Van der Varst zit in de vakgroep die zich richt op onderzoek naar crisisbeheersing. “Daarbij heb je vakgroepen gespecialiseerd in brandweerkunde en veilige energietransitie.”
Het onderwijs en de informatievoorziening worden gevoed door het onderzoek dat wordt uitgevoerd. “Daarnaast zijn we verantwoordelijk voor de beleidsmatige ondersteuning van het Veiligheidsberaad waarin de voorzitters van de veiligheidsregio’s participeren.” Van der Varst bekleedt binnen het NIPV meerdere rollen. Zo is hij programmacoördinator Toekomstbestendig werkgeverschap en doet hij met collega’s onderzoek naar crisisleiderschap en cybergevolgbestrijding. Hoe bereiden veiligheidsregio’s zich voor op digitale storingen?
Crisismanagement is altijd teamwork
Hij wijst op de evaluatie van de landelijke cyberoefening ISODOOR. Dit is een grote cyberoefening die door het NCSC en de NCTV wordt georganiseerd. De afspraken, structuren en processen van het Landelijk Crisisplan Digitaal (LCP-Digitaal) worden tijdens ISIDOOR geoefend. Hierbij werkt de overheid samen met organisaties die betrokken zijn bij een dreigende digitale crisis. Oefenen maakt het mogelijk om sneller en efficiënter te handelen tijdens een echte digitale crisis. “En interessant is dat in zo’n hybride crisis leiderschap belangrijker wordt: leiders, man of vrouw, die initiatief nemen, betekenis weten te geven aan de situatie en hoop en perspectief bieden aan betrokkenen. Dat doen ze nooit alleen natuurlijk; het team is minstens zo belangrijk. Crisismanagement is altijd teamwork.
> LEES OOK: Deze lessen kunnen worden getrokken uit cyberoefening ISIDOOR-4
Containerbegrip
Van der Varst: “Cyber is een containerbegrip. Om er grip op te kunnen krijgen, onderscheiden we verschillende sporen: cybersecurity, de ‘harde’ cyberveiligheid; een tweede betreft de cyberwaakzaamheid en de cybergevolgbestrijding.” Als er iets misgaat, zoals recentelijk met de software-update van CrowdStrike, heeft dat enorme, en in dit geval wereldwijde, gevolgen. “Door dit soort verstoringen kunnen maatschappelijke effecten ontstaan. Mensen gaan de straat op of er zijn problemen op luchthavens of in ziekenhuizen. Dit raakt de veiligheidsregio’s die er juist zijn om de gevolgen van storingen te beperken en de oorzaken aan te pakken.”
De raad van commandanten en directeuren van de veiligheidsregio’s heeft het lectoraat van het NIPV gevraagd eens een blik in de toekomst te werpen om te onderzoeken welke ontwikkelingen er te verwachten zijn die van invloed zijn op de samenleving, en wat dat betekent voor crisisbeheersing.
> LEES OOK: NIPV adviseert brede maatschappelijke netwerken te organiseren voor tijden van crises
Vinger aan de pols
Ontwikkelingen in data en technologie zoals Artificial Intelligence (AI) maken daar volgens Van der Varst een groot deel van uit. “We houden een vinger aan de pols om een beeld te krijgen van die ontwikkeling door onder andere in literatuur te onderzoeken hoe er wordt geschreven over informatietechnologie in relatie tot crisisbeheersing. Wat voor thema’s en dilemma’s komen er dan naar voren?”
Maar ook de klimaatcrisis en maatschappelijke veranderingen als sociale ongelijkheid, polarisatie en diversiteit hebben een plek in de verkenning. Die ontwikkelingen vragen om een wendbare crisisbeheersing, vragen meer capaciteit en samenwerking met maatschappelijke partners.
Hoe kunnen we maatschappelijke veerkracht bevorderen?
Impact vergroten
Van der Varst is als projectleider betrokken bij de Toekomstverkenning crisisbeheersing. Om de impact van het project te vergroten, is ervoor gekozen om de resultaten niet alleen in een rapport te publiceren, maar ook om er een podcastreeks aan te verbinden, waarin met experts op de materie wordt ingegaan. “Het is een inspiratiepodcast om mensen aan het denken te zetten. Ook zijn er sessies georganiseerd om organisaties te laten nadenken over de gevolgen van de veranderingen die op ons afkomen. Wat doen jullie al op dit vlak? Hoe ga je erop anticiperen en waar zie je mogelijkheden voor versterking? Een andere manier om de impact te vergroten van de toekomstverkenning is het opnemen van de kennis in de opleidingen die het NIPV ontwikkelt.
Herziening van de Wet veiligheidsregio’s
Er komt binnenkort een herziening van de Wet veiligheids- regio’s. Deze wet (Wvr) bepaalt de taken van het bestuur van een veiligheidsregio en stelt een aantal basiseisen aan de organisatie van de hulpdiensten en de kwaliteit van het personeel en het materieel. “Je ziet dat het rapport, en dan met name de onderdelen die op beleid betrekking hebben, wordt meegenomen.”
Van der Varst legt uit dat dergelijke toekomstverkenningen idealiter regelmatig worden geüpdatet. Zo hanteert de brandweer een vijfjarige cyclus. De wereld verandert snel en nieuwe ontwikkelingen en crises geven nieuwe input om de crisisbeheersing up-to-date te houden. Het zit niet alleen in techniek, procedures en harde maatregelen, maar juist ook in zachtere elementen als leiderschap, veiligheidsgedrag, veiligheidscultuur, inspraak en leren en ontwikkelen. Hij benadrukt dat veranderen en aanpassen aan nieuwe omstandigheden lastig is; een dynamisch en creatief proces dat een houding vereist van out of the box denken.
> LEES OOK: Herke Elbers, directeur veiligheid gemeente Den Haag: “Je moet mensen weerbaar maken”
Academische opleiding met een toepassingsgerichte insteek
Al kan dat voor de securitysector best lastig zijn, omdat het van oudsher toch een ietwat behoudend domein is. “We hebben dat bij de ontwikkeling van een masteropleiding aangegrepen om er een eigentijdsere visie op te geven. Niet vanuit één (security)vakgebied, maar meer vanuit onderlinge samenhang tussen disciplines zoals gedragspsychologie, organisatiekunde, filosofie en bestuurskunde.” De master is het resultaat van een twee jaar lange intensieve samenwerking tussen het Centrum voor Veiligheid en Digitalisering (CVD), waarin het NIPV participeert, samen met Saxion Hogeschool, de Universiteit Twente en de politieacademie.
“Een academische opleiding met een toepassingsgerichte insteek”, noemt Van der Varst de master Veiligheid en Digitalisering, die in september voor het eerst van start gaat bij het CVD. Traditionele veiligheidskwesties zoals criminaliteit worden steeds meer gecombineerd met digitale techniek. Artificial Intelligence (AI) maakt daar een groot deel van uit.
“Het vergroten van cyberweerbaarheid in combinatie met het ethisch gebruik van data en het bestrijden van online fenomenen zoals complottheorieën zal deel uitmaken van de opleiding, maar dus ook cybercrisismanagement.”
> LEES OOK: Hoe voorkom je een digitale crisis?
Veerkracht
Wat Van der Varst ook wil meegeven, is het belang van het opnemen van flexibiliteit in een strategie voor de toekomst. “Je kunt rekening houden met een aantal basismaatregelen die je kunt nemen ongeacht hoe de toekomst zich voltrekt en los van welk scenario zich zal afspelen, om op die manier robuust te zijn voorbereid op een crisis.”
Mocht zich een specifiek scenario voltrekken, dan heb je wat extra’s te doen, maar dan is de basis op orde. Veerkracht en weerbaarheid zijn modewoorden volgens Van der Varst en de terugkerende vraag is: hoe weerbaar is de samenleving en hoe kunnen we maatschappelijke veerkracht waar nodig bevorderen? Dat is brandend actueel in het licht van de ecologische catastrofe en oorlogsdreiging. “Je kunt incidenten niet voorkomen, dus je moet leren met tegenslag om te gaan, persoonlijk, maar ook als organisatie of als samenleving. Dat is a hell of a job en zeker niet eenvoudig. Daarom: accepteer dat er een crisis is als hij zich voordoet, reageer adequaat, herstel waar nodig en evalueer en leer voor de volgende keer.”
Meer inspiratie
Volg Security Management op LinkedIn