Producten die in een webwinkel besteld worden, maar nooit geleverd. Gestolen goederen die online worden doorverkocht. Met de verregaande digitalisering van ons zakenleven groeien de risico’s van oplichting en heling via het web. Hoe groot is het probleem, en wat wordt er tegen gedaan?
De omvang van de schade door fraude in Nederland loopt in de miljarden euro’s per jaar. Mede door de onstuitbare digitalisering ontstaan er steeds meer kwetsbare plekken waar fraudeurs hun slag kunnen slaan. In alle sectoren zijn dan ook initiatieven te zien om fraude tegen te gaan.
Oplichting
Maar fraudebestrijding en -beheersing is in Nederland nog grotendeels gefragmenteerd, ouderwets, en ineffectief. Dat zijn enkele conclusies uit een quickscan die de Stichting Toekomstbeeld der Techniek in 2011 in samenwerking met de Universiteit Twente uitvoerde. Voor het onderzoek werd ook een toekomstverkenning gemaakt over de relatie tussen fraude en nieuwe (digitale) technologie.
Die blik op de toekomst kan verklaren waarom de uitkomsten van het rapport nog altijd uiterst actueel zijn. Zo oordeelde de Inspectie Veiligheid en Justitie recent dat een geïntegreerde politieaanpak en een landelijk vervolgingsbeleid voor internetoplichting ontbreken. Ook al neemt het Landelijk Meldpunt Internetoplichting de politie werk uit handen en worden op die manier vaker stelselmatige daders opgespoord.
Nepwebshops
Het Landelijk Meldpunt Internetoplichting is in 2010 opgericht door de politie, het Openbaar Ministerie en Marktplaats. De organisatie ontvangt jaarlijks tussen de 40.000 en 50.000 aangiftes van internetoplichting: gevallen waarin consumenten een product kopen via internet, en het vervolgens nooit geleverd krijgen.
Vorig jaar gingen de meeste meldingen over oplichters die via Marktplaats handelen. Daarnaast opereren internetfraudeurs via nepwebshops. De bedrieglijk echt ogende webwinkels zijn soms maar enkele dagen online – lang genoeg om betalende consumenten te lokken voordat gedupeerden alarm slaan. De politie wist in 2014 in totaal 163 namaakwebwinkels offline te halen. Waarschijnlijk is het een topje van de ijsberg. Oplichters opereren vaak vanuit het buitenland, wisselen voortdurend van ip-adres en gebruiken katvangers om geld weg te sluizen. Daardoor kan de politie daders lastig te pakken krijgen. Tegen een van de internetoplichters die wél vervolgd worden, is 900 keer aangifte gedaan; de zaak betreft een schadebedrag van ongeveer 250.000,- euro.
Accounts
Tegelijkertijd tekent zich de trend af dat criminelen accounts hacken op Marktplaats, Facebook, Instagram en LinkedIn. Om zich vervolgens voor te doen als een vriend of bekende van het slachtoffer, dat gevraagd wordt om geld over te maken. Prepaid creditcards zoals de 3V Card maken het oplichters makkelijk. Slachtoffers zijn in de veronderstelling een iDEAL-betaling te doen, terwijl in feite een anonieme creditcard wordt opgeladen. Cybercriminelen halen het geld er vervolgens snel af, en blijven zo buiten het blikveld van politie en justitie.
Het Landelijk Meldpunt Internetoplichting is in eerste instantie bedoeld om consumenten aan te moedigen om verdachte situaties en slachtofferschap te melden, zodat inzicht ontstaat in de problematiek. Als een of meerdere meldingen voldoende aanknopingspunten bieden voor verder opsporingsonderzoek, wordt melders gevraagd ook aangifte te doen. Het meldpunt draagt de zaken daarna over aan de politieregio’s. Tegelijkertijd kan het meldpunt informatie delen met Marktplaats. De handelssite kan vervolgens accounts van (vermeende) oplichters blokkeren en hun advertenties verwijderen. Daarnaast probeert het Landelijk Meldpunt Internetoplichting ook strafbare gedragingen op internet te voorkomen. Zo zijn op de website Mijnpolitie.nl tips te vinden voor veilig handelen op Marktplaats.
Internetoplichting
In de strijd tegen internetoplichting werken politie en Openbaar Ministerie niet alleen samen met Marktplaats, maar ook met banken. Als de politie meerdere aangiften heeft ontvangen over hetzelfde rekeningnummer, krijgen banken een seintje. De banken kunnen op basis van de justitiële gegevens maatregelen nemen tegen (vermoedelijke) internetoplichters. De maatregelen kunnen variëren van een waarschuwing aan de rekeninghouder, een blokkering van een rekening tot een beëindiging van de bankrelatie. In het convenant hebben de betrokkenen daarnaast toegezegd de publieksvoorlichting en de onderlinge informatie-uitwisseling te verbeteren. De banken wijzen klanten bijvoorbeeld nadrukkelijk op de checkfunctie van het Landelijk Meldpunt Internetoplichting.
Onlinehandel
De opmars van de onlinehandel in tweedehands goederen heeft niet alleen de risico’s van oplichting en heling vergroot. Internet biedt ook kansen voor de opsporing van gestolen waar. Gemeenten kunnen opkopers van tweedehands goederen verplichten om de inkoopregistratie bij te houden in een zogenoemd digitaal opkopersregister. De productgegevens worden vervolgens automatisch vergeleken met de informatie over gestolen goederen die is opgenomen in de landelijke database Stopheling.nl. De politie kan de gegevens uit het digitaal opkopersregister ook combineren met registraties in het bedrijfsprocessensysteem. De meldingen die voortkomen uit deze twee gegevenskoppelingen helpen politie en justitie om verdachten van heling en diefstal op te sporen en te vervolgen. Bovendien is de controle op naleving van de registerplicht dankzij het computersysteem sneller, eenvoudiger en minder arbeidsintensief dan voorheen.
Stopheling.nl
Het digitale opkopersregister wordt sinds 2011 in de gemeente Apeldoorn gebruikt, waar politieman Dick voor de Poorte het systeem ontwikkelde. In 2013 implementeerden 64 gemeenten het systeem en werden 628 opkopers aangesloten. De inzet is dat het digitale opkopersregister een preventieve werking heeft. De koppeling met Stopheling.nl, waar de politie informatie deelt over gestolen goederen, is daarbij cruciaal. De website en app zijn bedoeld om burgers aan te moedigen te controleren of een tweedehands product met een serienummer, kentekenplaat of streepjescode als gestolen geregistreerd staat. Via de website kan dan direct melding worden gedaan bij de politieregio waar de diefstal is aangegeven.
Idealiter worden internetoplichting en onlineheling in samenhang aangepakt. Zo zouden handelssites zoals Marktplaats.nl en Speurders.nl alle advertenties van artikelen met een uniek serienummer kunnen aanbieden met vermelding van dat nummer. Op die manier kunnen potentiële kopers (tijdig) nagaan of de goederen bij Stopheling.nl als gestolen geregistreerd staan. Een andere kans ligt in proactieve monitoring van verkoopwebsites en webshops, zodat adverteerders die extreem goedkope producten aanbieden in het vizier komen. Wie weet ligt voor het Landelijk Meldpunt Internetoplichting dan eenzelfde toekomst in het verschiet als het Landelijk Skimming Point. Dat meldpunt werd vorig jaar opgeheven, omdat het skimmen van betaalpassen in Europa zo goed als uitgebannen is.
Dit artikel is gepubliceerd in Security Management 05/ 2015.
