Camerabeelden kunnen van cruciaal belang zijn om misdrijven op te lossen. De Nederlandse politiebonden hopen daarom dat het verplicht wordt om bewakingscamera´s aan te melden bij de overheid. Maar moeten we dit willen? En hoe zit het met de privacy? Hoogleraar Gerrit-Jan Zwenne geeft antwoord op deze vragen.
Nederland kent ´Camera in beeld´: een databank van contact- en cameragegevens. Het project werd in 2007 ontwikkeld in de gemeente Arnhem. Het raakte toen echter in het slop, totdat het in 2014 als proef weer werd opgepakt. Inmiddels maken alle eenheden van de Nationale Politie gebruik van het systeem en is er een landelijke dekking.
Camerasysteem levert politie veel tijdwinst op
Wanneer er een overval of inbraak is geweest, kan de politie door de databank heel snel zien of er camera’s aanwezig zijn die mogelijke beelden van het incident hebben opgenomen. Is dit zo, dan neemt de politie contact op met de eigenaar van de betreffende camera. Na het bekijken van de beelden, wordt bepaald of ze gebruikt kunnen worden voor het onderzoek. Dit levert de politie een enorme tijdwinst op. Voor alle duidelijkheid, deze cameragegevens zijn niet voor derden beschikbaar. De politie kan ook niet in het systeem meekijken.
In België is aanmelden camera verplicht, in Nederland niet
Met het project ‘Camera in Beeld’ verdubbelde het aantal geregistreerde camera´s van 100.000 in oktober 2016 naar 200.000 nu. Maar de politie wil nog veel meer camera´s in de databank. Dat kan, als aanmelden verplicht wordt gesteld. Zoals in België, waar sinds juni bewakingscamera´s via de overheidswebsite www.aangiftecamera.be moeten worden aangemeld.
Ook bewaringstermijn moet worden geregistreerd
Het volstaat niet om de locatie van de camera mee te delen. Ook de bewaringstermijn, of de camera´s permanent opnemen en of de beelden in real time bekeken worden, moeten worden geregistreerd. Wie voor 25 mei 2018 al bewakingscamera´s had, krijgt een overgangstermijn van twee jaar. Verzaakt de eigenaar van de camera de registratie, dan riskeert hij boetes tot 20.000 euro. Bij particulieren gaat het enkel over camera’s die deels zicht leveren op het openbaar domein, zoals de straatkant van de woning. Camera´s gericht op huis en tuin hoeven niet te worden geregistreerd.
Surveillance society
Hoe sneller een misdrijf wordt opgelost, hoe beter. Verplichte registratie van particuliere bewakingscamera´s lijkt dus een logische stap. Toch zitten er de nodige haken en ogen aan. ¨Er is de zorg dat we bewegen naar een surveillance society”, zegt Gerrit-Jan Zwenne, hoogleraar Recht en de informatiemaatschappij aan de Universiteit Leiden en advocaat/partner bij Pels Rijcken in Den Haag.
Alleen al de aanwezigheid van een camera zorgt ervoor, dat mensen zich anders, voorzichtiger, gaan gedragen.

Gerrit-Jan Zwenne: “Een verplichte registratie van particuliere bewakingscamera’s kan een bouwsteen zijn in een steeds groter wordend bouwwerk dat onze persoonlijke levenssfeer verder aantast.” © 2018 Mark Prins Fotografie
Zwenne vervolgt: ¨De politie wil strafbare feiten efficiënt opsporen. De camera´s zijn er. Wat staat er in de weg om daartoe sneller toegang te krijgen? De hoogste rechters in Europa zijn echter kritisch over systemen die worden opgetuigd om massaal gegevens vast te leggen van mensen die mogelijk niet eens verdacht zijn. Het verplicht registreren van met name particuliere bewakingscamera´s kan worden gezien als een stap in de richting van een surveillance society. Een samenleving, waarin iedereen voortdurend wordt gecontroleerd of kan worden gecontroleerd. Daarover moeten we goed nadenken. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg heeft al eens geoordeeld, dat het ophangen van een camera – ook als deze niet aanstaat – inbreuk maakt op de persoonlijke levenssfeer, een fundamenteel recht. En dat is begrijpelijk. Alleen al de aanwezigheid van een camera zorgt ervoor, dat mensen zich anders, voorzichtiger, gaan gedragen. De vraag is: willen we dit?¨
Vuilniszak versus liquidatie
¨Het is een punt van zorg dat burgers worden aangemoedigd elkaar te bespioneren”, aldus de hoogleraar. “Met het verplicht registreren van camera´s faciliteren we een systeem, waarmee de politie met betrekkelijk geringe inspanning kennis kan nemen van beelden die mogelijk in een heel andere context zijn gemaakt. Een voorbeeld is het vroegtijdig buitenzetten van vuilniszakken. In Amsterdam was destijds veel verontwaardiging over de suggestie om dergelijke overtredingen op te sporen met cameratoezicht. Maar praten we over bijvoorbeeld een liquidatie in Amsterdam-Zuid, dan zal het gebruik van camerabeelden waarschijnlijk veel minder controversieel zijn.¨
Voor gebruik bij onderzoek naar liquidaties zal het gebruik van de camerabeelden eerder acceptabel zijn dan voor kleinere vergrijpen
Acceptatie zal afhangen van situatie waarin camera’s gebruikt worden
In België is het verplicht registreren van bewakingscamera´s inmiddels bij wet voorgeschreven. De vraag is alleen: hoe pakt dat uit? Zwenne: ¨Het is voorstelbaar dat de rechter op een bepaald moment oordeelt dat dit te ver gaat. Maar voordat er zo’n uitspraak is, gaan er misschien wel vijf jaar overheen. Veel zal afhangen van wat er met de registratie wordt gedaan. Zoals gezegd, voor gebruik bij onderzoek naar bijvoorbeeld liquidaties zal het gebruik van de camerabeelden veel eerder acceptabel zijn dan voor kleinere vergrijpen.¨
Verzet tegen verplicht registreren van bewakingscamera’s
Of het in Nederland komt tot het verplicht registreren van bewakingscamera´s is volgens Zwenne nog maar de vraag. Hij wijst erop dat organisaties zoals Privacy First – een onafhankelijke stichting met als doel het behoud en de bevordering van het recht op privacy – al verschillende procedures hebben gevoerd tegen cameratoezicht op snelwegen en in parkeergarages. En soms met succes.
Persoonlijke levenssfeer steeds verder aangetast
Afsluitend zegt Zwenne dat we vooral moeten oppassen voor function creep, het inzetten van middelen voor andere doeleinden dan waarvoor die oorspronkelijk zijn bedoeld. “Een verplichte registratie van particuliere bewakingscamera’s kan een bouwsteen zijn in een steeds groter wordend bouwwerk dat onze persoonlijke levenssfeer steeds verder aantast. De vraag is of we willen toestaan dat politie en justitie ongehinderd kunnen meekijken door de ´digitale ogen´ die inmiddels vrijwel overal te vinden zijn.¨
Betty Rombout is freelance journalist