Voor welke uitdagingen staat de brandweer in een tijd, waarin de verwachting dat de overheid alle veiligheidsvraagstukken oplost een illusie is? Stephan Wevers, voorzitter van Brandweer Nederland, geeft in dit interview antwoord op deze vraag.
De brandweer heeft een strategische koerswijziging ingezet om haar maatschappelijk rendement te verhogen. Het oogmerk is de samenleving veiliger te maken door meer energie te steken in de voorkant van de veiligheidsketen. Veiligheidsbewuste burgers kweken via gedragsverandering en actief participeren in het politiek en maatschappelijk debat over veiligheidsvraagstukken; dat is wat de brandweer wil met haar kennis en kunde. Omdat zo de meeste veiligheidswinst te behalen is.
Risicobeheersing
Stephan Wevers, voorzitter van Brandweer Nederland, spreekt vol passie over de uitdagingen waarvoor het brandweerveld staat. Bouwen aan een veilige samenleving via risicobeheersing, samen met een breed maatschappelijk partnernetwerk. Met spelers als de verzekeraars, de industrie, woningcorporaties, zorgverleners en de inwoners van Nederland. Want de verwachting dat de overheid alle veiligheidsvraagstukken oplost is een illusie.
Wevers: “Al in de middeleeuwen was brandveiligheid in dorpen en steden gebaseerd op samenwerking tussen burgers. In de negentiende en twintigste eeuw trok de overheid op veiligheidsgebied steeds meer verantwoordelijkheid naar zich toe. Nu, in een tijd van deregulering en terugtredende overheid, wijzen wij mensen op hun eigen verantwoordelijkheden en werken we aan verhoging van veiligheidsbewustzijn.”
Preventie
Preventie hoort al van oudsher bij het takenpakket van de brandweer en die taak wordt steeds belangrijker in het licht van maatschappelijke ontwikkelingen. De samenleving wordt complexer, steeds meer functies moeten een steeds compactere beschikbare ruimte delen, Nederland vergrijst en wet- en regelgeving veranderen. Al die ontwikkelingen hebben gevolgen voor de publieke veiligheid en de rol van de brandweer daarin.
Een sterke adviesfunctie van de brandweer bij de inrichting van Nederland en het waarborgen van de brandveiligheid is volgens Wevers geen vanzelfsprekendheid. Hij heeft onder andere zorgen over de consequenties van de invoering van de nieuwe Omgevingswet, die nu bij de Tweede Kamer ligt.
Veiligheidsketen
“In het wetsvoorstel wordt geen relatie gelegd met de Wet veiligheidsregio’s en de Wet Publieke Gezondheid. Daardoor is onvoldoende geborgd dat het bevoegd gezag bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen en bouwactiviteiten de fysieke en gezondheidskundige veiligheid integraal meeweegt. Zo kunnen risicovolle situaties ontstaan. Bij de brandweer ligt de vakkennis om de hele veiligheidsketen te overzien. Wij kunnen bijvoorbeeld aan de hand van een ontwerp al zien of we in de toekomstige gebruiksfase problemen kunnen krijgen met onze repressieve inzet als de preventieve brandveiligheidsvoorzieningen in een gebouw niet afdoende zijn of falen. Daarover moet het openbaar bestuur helder en integraal geadviseerd worden.
Adviesrol
Om de visie van Brandweer Nederland op het advies- en toezichtvraagstuk onder de aandacht van de politiek te brengen, schreef Brandweer Nederland afgelopen najaar een position paper. Daarin pleit de landelijke brandweerorganisatie voor een wettelijk verplichte adviesrol van de brandweer voor bepaalde categorieën bouwwerken. “Bij gebouwen die ertoe doen”, verduidelijkt Wevers. “Met name bijzondere en complexe gebouwen en gebouwen voor kwetsbare bewoners- en gebruikersgroepen. Verminderd zelfredzame personen die in instellingen verblijven of nog zelfstandig thuis wonen, zijn in noodgevallen voor hun veiligheid grotendeels afhankelijk van derden én van preventieve veiligheid in hun woon- en verblijfsomgeving. Deze kwetsbare groepen hebben onze bijzondere aandacht in de omslag naar veiligheidsadvisering die de brandweer nu maakt. We hopen via overleg met de politiek en de verantwoordelijke ministers Blok en Schultz van Haagen te bereiken dat hiermee in de wetsvoorstellen rekening wordt gehouden. In mijn beleving moet een niet vrijblijvende adviesrol van de brandweer bij ruimtelijke en bouwkundige projecten in enigerlei vorm worden verankerd in een wet of een onderliggend besluit.”
Veerkracht
Zelfredzaamheid en veerkracht zijn ook belangrijk speerpunten in het brandweerbeleid voor de nabije toekomst. Met een ‘Visie op risicogerichtheid’ wil de brandweer ondersteuning geven aan een samenleving waar burgers en bedrijven zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen veiligheid en die van hun omgeving. De sleutel: scholing en gerichte brandveiligheidsvoorlichting om gedragsverandering te bewerkstelligen. De participatiesamenleving vanuit de veiligheidsoptiek.
Brandstatistiek
“Als brandweer zoeken we nieuwe wegen om de brandstatistieken gunstig te beïnvloeden. Minder branden, minder slachtoffers en minder brandschade is het doel. Verreweg de meeste branden zijn het gevolg van menselijk handelen. Onze verwachting is dan ook dat we met doelgerichte gedragsbeïnvloeding het grootste effect kunnen bereiken. Door mensen meer inzicht te geven in risico’s die zij in huis of in hun werkomgeving lopen en in wat zij zelf kunnen doen om zich daartegen te beschermen. Natuurlijk, als het misgaat en mensen bellen 112, dan komen we. Maar dan is het kwaad al geschied. De brandweer kan weinig meer doen als een brandhaard al twintig minuten woedt, te laat is ontdekt en er al slachtoffers zijn gevallen. Dat willen we vóór zijn. Mensen moeten zich veel bewuster worden van brandgedrag en hoe de inrichting van hun woning bijdraagt aan de brandontwikkeling en overlevingskansen. Hier ligt ook een wisselwerking tussen consumenten en de industrie, die nog steeds geen sterke motivatie heeft om brandveilige producten te maken. Zoals meubilair met brandveilige schuimvulling. Elke deur die we open kunnen krijgen naar de landelijke politiek, Europa en industriële brancheorganisaties, zullen we benutten om dit belangrijke thema onder de aandacht te brengen. Maar deels ligt de bal ook bij de consument. Als mensen collectief in beweging komen en massaal brandveilige producten eisen, ligt er voor fabrikanten een sterkere drive om die producten ook te maken.”
Regelgeving
De boodschap van Wevers is helder. Brandveiligheid zit voor een deel in regelgeving en toezicht, maar voor een veel belangrijker deel in veiligheidsbewuste burgers en ondernemers. De brandweer bewandelt al nieuwe wegen om via die route de maatschappelijke veiligheid te bevorderen. Onder andere via programma’s als ‘brandveilig wonen’, ‘brandveilig leven’, rookmelderacties en gerichte voorlichting tijdens de jaarlijkse brandpreventieweken. Maar het kan nog effectiever, nog gestructureerder. Door te beginnen met het brandveilig opvoeden van de jeugd via aantrekkelijke en spannende educatieprogramma’s. Koploper in deze benadering is de eigen regio van Wevers, Twente. Daar is op de voormalige vliegbasis bij Enschede als onderdeel van het regionaal trainingscentrum Troned een zogenaamde ‘Risk Factory’ gebouwd. Een interactief demonstratie – en ervaringslaboratorium, waar scholieren (maar ook andere groepen) via een pakkend programma veiligheidslessen krijgen. Basiskennis veiligheid voor elke burger, niet via een folder of een TV-spotje, maar door het in een praktijkomgeving zelf interactief te ervaren. Het Twentse initiatief ontving in september tijdens het jaarlijkse brandweercongres de Jan van der Heyden Innovatieprijs voor veiligheidsprojecten met grote maatschappelijke meerwaarde.
Samenleving
Wevers: “De Risk Factory draait nu een paar jaar en onze ervaring is dat dit model van veiligheidseducatie echt werkt. Vooral kinderen zijn gretig in het opzuigen van informatie via de methode ‘leren-doen-ervaren’ en nemen die kennis mee naar huis. Daar spreken ze hun ouders aan op brandveiligheidsissues. ‘Waarom hebben wij nog geen rookmelders? Is ons huis wel brandveilig?’ Zo beklijft de kennis en ontstaat een nieuwe generatie risicobewuste burgers. We willen het concept van de Risk Factory nu via Brandweer Nederland landelijk gaan uitrollen. Een nieuwe stap op onze weg naar de veilige samenleving van morgen.
Dit artikel is gepubliceerd in Security Management 06/ 2015.
