Brandveiligheid in de haven is normaliter een safety aangelegenheid. Wanneer branden echter met opzet worden veroorzaakt, zijn het security incidenten. En daarmee vallen ze onder de International Ship and Port Facility Security Code (ISPS-code), in Nederland geïmplementeerd via de Havenbeveiligingswet. Met deze wet beoogt de zeescheepvaart zich net als de luchtvaart te beschermen tegen criminaliteit en terrorisme. Maar er is nog een weg te gaan.
Port Security Center (PSC) is een Nederlands initiatief, dat ISPS-plichtige bedrijven ondersteunt bij het voldoen aan de ISPS-Code door het verstrekken van informatie en organiseren van evenementen.
PSC is ontstaan uit netwerk van bedrijven, politie douane en Koninklijke Marechaussee
Technisch bedrijfskundige en voorzitter van PSC Ingrid Meuwissen over het ontstaan van de organisatie: “In 2004 is de ISPS-code ingevoerd. Vanuit mijn toenmalige werkgever, de ondernemersvereniging regio Amsterdam, mocht ik een netwerk oprichten om de haven te ondersteunen bij de implementatie van deze wetgeving. Dit netwerk bestond uit te certificeren bedrijven, het havenbedrijf, de politie, de douane, en de Koninklijke Marechaussee. Toen ik in 2009 inmiddels voor mijzelf werkte, meldden de eerste klanten uit dit netwerk zich met de vraag: ‘Kun je ons helpen met het schrijven van ons havenfaciliteitsveiligheidsplan?’ Een aantal jaren later vroegen ze me hen bij te staan bij de wettelijke oefenverplichting. Toen heb ik PSC opgericht.”
Ingrid Meuwissen, Meuwissen Advies, Port Security Center, alumna TU Eindhoven
Meer dan safety
De ISPS-code is een amendement op het Safety of Life at Sea (SOLAS) verdrag van de Internationale Maritieme Organisatie (IMO), waarin minimumeisen voor de beveiliging van schepen, havenfaciliteiten en betrokken overheden beschreven staan. De code heeft tot doel het signaleren, voorkomen van en reageren op security incidenten die een bedreiging vormen voor de internationale zeescheepvaart. Een van die incidenten is schade aan of vernieling van het schip of een havenfaciliteit, bijvoorbeeld door explosieven, brandstichting, sabotage of vandalisme.
Bij security-incidenten is er sprake van opzet
Meuwissen verduidelijkt: “SOLAS ging oorspronkelijk alleen over safety. Na de gebeurtenissen van 9-11 realiseerde men zich, dat er ook rekening gehouden moest worden met security-incidenten. De ISPS-Code richt zich juist op dit security-deel. Het verschil zit erin, dat safety-incidenten per ongeluk gebeuren. Ze zijn vaak te voorkomen door het juist toepassen van procedures. Security-incidenten worden echter met opzet veroorzaakt. Er zit een doel achter, zoals bijvoorbeeld zoveel mogelijk slachtoffers maken, schade berokkenen, geld verdienen of iets afdwingen. Een voorbeeld op het gebied van brandveiligheid? Stel iemand is aan het lassen aan een tank. Gasresiduen kunnen een explosie veroorzaken. Er is dan sprake van een safety-incident. Maar stel, een terrorist richt een raket op een tank met gevaarlijke stoffen en deze explodeert? Dan is er sprake van een security-incident. Er zit opzet achter. Niet alleen terrorisme, ook mensen-, wapen- en drugssmokkel, fraude, spionage, cybercrime, activisme en milieudelicten zijn security-incidenten.”
Inschatten van de kans op een second blast
Brandveiligheid is vanuit het verleden altijd ‘aangevlogen’ vanuit het safety-domein; er is een brand, deze moeten we blussen. Zijn er slachtoffers, is er schade? Dan dienen we die te behandelen. Ingrid Meuwissen benadrukt: “Bij een security-incident moeten we nadenken over de oorzaak van de brand of explosie. Wat wilde de dader met de brand/explosie bereiken? Heeft hij dit al bereikt, of is het nog onveilig? Kunnen we volgens de standaardprocedures handelen, of niet? Neem een terroristische aanslag. Dan behoort een second blast zomaar tot de mogelijkheden. Ontruimen we mensen dan naar de standaard verzamelplaats of niet? Is het veilig om te blussen, of brengen we daarmee collega’s en hulpverleners in gevaar?”
Het is bij security-incidenten van belang ook na te denken over het tactisch handelen
Samengevat, het blussen van een brand is in principe hetzelfde bij safety- en security-incidenten. Alleen is het bij security-incidenten van belang ook na te denken over het tactisch handelen. Waar moeten we wel of niet afwijken van de standaardprocedures? Dat valt niet in checklists te vangen.
Bhv en Port Facility Security Officer
In de praktijk realiseren een heleboel bedrijven zich nog onvoldoende, wat het onderscheid tussen safety en security inhoudt, denkt Meuwissen. Ze vervolgt: “Bij een reguliere brand neemt de bhv-organisatie de leiding bij ontruiming, het blussen van de brand en het inschakelen van de autoriteiten. Zij volgen daarbij de opgestelde procedures. Praten we over een security-brand, dan wordt bij ISPS-gecertificeerde bedrijven de Port Facility Security Officer (PFSO) betrokken. Van hem wordt verwacht, dat hij nadenkt over het doelwit en de te nemen maatregelen. Dat kan bij elk incident anders zijn.
We moeten ons gezond verstand blijven gebruiken
Natuurlijk kunnen we al wel vooraf inschatten, wat het voornaamste risico is. Bij een passagiersterminal is dit het aantal slachtoffers. Bij een brzo-bedrijf een grote explosie, waarbij schadelijke stoffen vrijkomen. Bij een containerterminal het uithalen van smokkelwaar en bij een kolenterminal activisme. In het beveiligingsplan worden de maatregelen beschreven, die getroffen zijn ter voorkoming van deze incidenten. En toch kan die dader net iets anders willen. Bij een incident willen we hem een stap voor blijven, om te voorkomen dat hij zijn doel bereikt. Belangrijk is daarbij, dat we onze en andermans veiligheid niet onnodig in gevaar brengt. Hier bestaan geen standaardprocedures voor. We moeten ons gezond verstand blijven gebruiken.”
Verplichting
Het toepassen van de ISPS-code is verplicht voor alle passagiersschepen met meer dan twaalf passagiers aan boord, vrachtschepen groter dan 500 bruto ton, boorplatforms en alle havenfaciliteiten die deze schepen ontvangen. De wetgeving gaat uit van het schip. Daar waar het schip aanmeert in de haven, moet ook dit deel ISPS-gecertificeerd zijn.
Na vijf jaar vindt hercertificeringsronde plaats
Een verplichting dus, maar is de brandveiligheid conform de ISPS daarmee voldoende ‘afgedekt’? Meuwissen: “Er is een toets. Een multidisciplinair team van onder andere havenautoriteiten, politie, douane en brandweer buigt zich over de beveiligingsplannen van gecertificeerde havenfaciliteiten. Maar we moeten in ogenschouw nemen dat de ISPS-code nog vrij jong is. Elke vijf jaar vindt een hercertificeringsronde plaats voor de ISPS-code. In 2004 had men er belang bij dat iedereen snel gecertificeerd was. Anders konden we geen schepen meer ontvangen. Vijf jaar later is gekeken of de procedures goed op papier staan. In 2014 zijn de fysieke maatregelen nog eens beoordeeld. Hangen bijvoorbeeld de camera’s op de juiste plek? Nu richten we ons op de wijze van implementatie”, zegt Meuwissen. “Het security-deel komt daarbij pas echt aan de orde. In die awareness valt zeker nog winst te behalen.”
Betty Rombout is freelance journalist
> Lees ook Trends in brandpreventie
> Meer verdieping? Bekijk dan de speciale pagina over brandveiligheid en bedrijfshulpverlening.
