Water, diefstal, vandalisme, brand. Het zijn grote bedreigingen voor Nederlandse musea. Natuurlijk liggen er mogelijkheden om de collectie te beveiligen, maar die kosten vaak veel geld. Hoe stel je de juiste prioriteiten? Een interview met Renate van Leijen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Door Peter Passenier / Beeld: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Nee, als Renate van Leijen rondloopt in een museum wordt ze nooit aangesproken door de beveiligers. Maar dat zou eigenlijk wel moeten. “Die mensen zijn getraind op afwijkende patronen. Bijvoorbeeld bezoekers die nauwelijks oog hebben voor de kunst aan de muur, maar zich concentreren op de beveiligingssystemen. Waar zitten de nooddeuren, waar hangen de camera’s, is er een detectiesysteem bij de ramen? Dat soort gedrag zie je vaak bij criminelen die een diefstal voorbereiden. Maar als ik eerlijk ben… je ziet het ook bij mij.”
Dat is logisch, want Van Leijen is specialist veilig erfgoed bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Ze houdt zich voornamelijk bezig met de veiligheidszorg voor het roerend erfgoed: collecties en verzamelingen in met name musea. En zij adviseert over preventie en securitymaatregelen. Hoe voorkom je calamiteiten als diefstal, vandalisme en ook brand – en dat alles met behoud van je gastvrije uitstraling?
Dilemma
Daar stuiten we direct op de eerste uitdaging. Want hoe zouden de beveiligers een verdachte bezoeker moeten benaderen? “Natuurlijk moet je niet direct komen met beschuldigingen”, waarschuwt Van Leijen. “Want dan doe je afbreuk aan die gastvrijheid. Kom in plaats daarvan met een vraag als: ‘Zoekt u iets? Kunnen we u ergens mee helpen?’ Als het dan inderdaad iemand is die een overval of inbraak voorbereidt, weet hij dat we hem in het vizier hebben. En dan zal hij zijn plannen misschien herzien.”
> LEES OOK: Vers van de pers: Security Management nummer 2
Diefstal uit Drents Museum
Security in musea. Iedereen is inmiddels overtuigd van de noodzaak, want eind januari opende elke nieuwssite met de diefstal in het Drents Museum. Dat was geen geïsoleerd geval. In 2012 bijvoorbeeld werden zeven schilderijen gestolen uit de Kunsthal in Rotterdam, waaronder een Monet en een Picasso. Bovendien krijgen musea ook te maken met vandalisme. “Je herinnert je waarschijnlijk nog de zuuraanvallen op de Nachtwacht in het Rijksmuseum”, zegt Van Leijen. ”En dan was er nog die man die met een mes grote schade toebracht aan Who is afraid of red, yellow and blue? III van Barnett Newman. Hier gaat het meestal niet om rationele acties. Dat maakt het ook lastiger om ze te voorkomen, vooral omdat zo’n incident zich plotseling uit het niets voordoet, van het ene moment op het andere.”
Renate van Leijen: “Het is niet helemaal ondenkbaar dat dieven brand stichten.”
Schade door brand
Maar diefstal en vandalisme zijn niet de enige bedreigingen. Musea kunnen ook zware schade oplopen door brand. “We zagen dat bijvoorbeeld bij het Nationaal Museum in Rio de Janeiro”, vertelt Van Leijen. “Daar ontstond de brand voornamelijk doordat er nauwelijks onderhoud gepleegd werd aan het gebouw en er ook nog eens weinig brandpreventieve maatregelen getroffen waren. Die combinatie zie je best vaak. Als het dan misgaat, gaat het ook goed mis. In Nederland komt dit gelukkig niet veel voor. Een paar jaar geleden was er een kleine brand in het Stedelijk Museum in Zwolle. Daar stond een luchtontvochtiger op zaal die kortsluiting veroorzaakte en vervolgens ontplofte. De brand bleef gelukkig beperkt, maar er was wel veel schade aan de collectie en het gebouw door rook en roet.” Hiermee zijn we terug bij het eerder genoemde dilemma.”
Want soms kan brandveiligheid botsen met securitymaatregelen en ook met de eerder genoemde gastvrijheid. “Aan de ene kant willen musea hun objecten veilig tentoonstellen, liefst midden in het pand, ver weg van de entree”, zegt Van Leijen. “Aan de andere kant willen ze in geval van brand de objecten natuurlijk snel naar buiten brengen. Dat wringt. Bovendien is het niet helemaal ondenkbaar dat dieven brand stichten. Die brand kan immers leiden tot paniek en dat schept een gelegenheid om er met een museumobject vandoor te gaan. Bovendien zal de bhv-organisatie dan alles doen om mensen op tijd naar buiten te krijgen, ook de eventuele dieven.”
Risico-inventarisatie
De kern van effectieve beveiliging in musea is een gedegen risico-inventarisatie. Hierbij gaat het niet alleen om het identificeren van algemene bedreigingen zoals brand, diefstal, vandalisme en waterschade, maar ook om het beoordelen van de unieke eigen- schappen van elk object.
“Denk bijvoorbeeld aan dat ene zeldzame landbouw- werktuig dat als cultureel erfgoedobject bewaard is gebleven”, zegt Van Leijen. “Zulke objecten zijn niet altijd veel geld waard, maar ze hebben historische en culturele betekenis. Door de risico’s nauwkeurig in kaart te brengen, kunnen musea gerichte maatregelen nemen die specifiek zijn afgestemd op de kwetsbaarheid en uniciteit van hun collecties.”
Beperkt budget
En natuurlijk is daar de kwestie van het budget. “Je kunt een zak geld maar één keer uitgeven”, zegt Van Leijen. “Besteed je dat geld aan een geavanceerde brandmeldinstallatie of een hightech blussysteem? Of zorg je ervoor dat ieder object detectie heeft en is getagd, zodat het bij een diefstal gemakkelijk kan worden gelokaliseerd? Dat is geen gemakkelijke keuze.”
Een camera kan leiden tot schijnveiligheid
Niet zaligmakend
Een voor de hand liggende oplossing is het installeren van een geavanceerd camerasysteem, maar dat is volgens Van Leijen niet zaligmakend. “Natuurlijk, je kunt er wellicht een diefstal mee voorkomen en er eventueel een beginnende brand mee detecteren. Aan de andere kant kan dat ook leiden tot schijnveiligheid: wij hebben nu die camera’s hangen, dus we hebben niets te vrezen. Te vaak heb ik gezien dat de camerabeelden op een monitor in de museumwinkel niet in de gaten werden gehouden, omdat medewerkers daar vooral bezig waren met klanten te helpen. Ook weer logisch, maar zo was er dus niemand die de binnengekomen beelden analyseerde.”
> LEES OOK: CyberVeilig Check voor culturele organisaties
Voor- en nadelen sprinklerinstallatie
Als het gaat om brandveiligheid, ziet zij meer in een sprinklerinstallatie, al geeft ze toe dat niet iedereen die opvatting deelt. “Veel mensen denken nog steeds dat de kans groot is dat een sprinkler spontaan afgaat. En ze zijn bang voor waterschade. Ze wijzen bijvoorbeeld op de tentoongestelde aquarellen: die zijn daar natuurlijk erg gevoelig voor.”
Achter glas
“Aan de andere kant wordt de hoeveelheid water die vrijkomt door een sprinkler, vaak sterk overdreven. Wat dacht je trouwens wat er gebeurt als het vuur zich verspreidt en de brandweer moet blussen? Die gebruikt meer water dan alle sprinklers bij elkaar. Bovendien: wat heb je liever: een nat object of een object dat totaal is verbrand?” Maar ook dit probleem is wellicht op te lossen. Want musea kunnen objecten plaatsen achter glas. “Dit gebeurt om ze minder gevoelig te maken voor het ruimtelijke binnenklimaat”, vertelt ze. “Met als bijkomend voordeel dat een glazen plaat het object ook kan beschermen tegen diefstal, vandalisme en brand en waterschade.”
Volg Security Management op LinkedIn
