Tijdens de coronapandemie nam het aantal complotdenkers toe en volgens de AIVD winnen ze nog steeds terrein. Dat kan gevolgen hebben voor de democratische rechtsorde. Frank van der Linden, voorzitter van de Stichting SERN (Security Expert Register Nederland), maakt zich er sterk voor om ook binnen bedrijven waakzaam te zijn. De Stichting SERN geeft daarom presentaties aan securitymanagers.
Door Menno Jelgersma / Foto’s Shutterstock en SERN
Er is een groep mensen die gelooft dat er internationaal en in Nederland een kwaadaardige elite aan de macht is die de bevolking wil onderdrukken, tot slaaf maken en deels vermoorden. Om de bevolking angst aan te jagen, tot gehoorzaamheid te dwingen en haar eigen ‘geheime’ agenda uit te rollen, zou deze elite allerlei zaken verzinnen en orkestreren. Hierbij valt te denken aan: de coronapandemie, de stikstofcrisis, de oorlog in Oekraïne, de aardbevingen in Turkije en de treinontsporing in Voorschoten.
> LEES OOK: SERN dag in teken van concept CER 2024 (Critical Entities Resilience Directive)
AIVD-publicatie
Dit staat te lezen in de AIVD-publicatie Anti-institutioneel extremisme in Nederland. Een ernstige dreiging voor de democratische rechtsorde? Verdere verspreiding van dit ‘narratief’, zoals de AIVD het noemt, kan een ernstige bedreiging van de democratische rechtsorde zijn. Maar ook op kleinere schaal kan het narratief schadelijk zijn voor bijvoorbeeld bedrijven en instellingen. Dat kan enerzijds doordat ze in het narratief worden opgenomen als onderdeel van ‘het complot’ en anderzijds doordat de (digitale) veiligheid in de bedrijven gevaar loopt.
Het gaat om mensen die op een andere manier kijken naar feiten
Andere manier van kijken
Frank van der Linden is voorzitter van de Stichting SERN en geeft geregeld lezingen over complottheorieën en hoe securitymanagers in hun organisatie een vinger aan de pols moeten houden en de dialoog aan moeten gaan. “Het gaat om mensen die op een andere manier kijken naar feiten en vanuit hun groep gelijkgestemden elkaar versterken via, met name, de sociale media.”
De groep is volgens Van der Linden niet homogeen. “Je hebt het over complotdenken en anti-overheidsdenken. Waarbij je toch ook in je achterhoofd moet houden dat ze misschien op bepaalde onderdelen wel eens gelijk zouden kunnen hebben.”
Als voorbeeld noemt hij het gerucht dat Unilever lijkvocht in het voedsel zou verwerken. “Dit lijkt mij heel onwaarschijnlijk, maar je weet natuurlijk nooit helemaal zeker wat er wel in het voedsel verwerkt is.” Die onzekerheid is een voedingsbodem voor nog meer narratief.
Tegen de overheid
De tweede groep is vooral tegen de overheid gekant. De AIVD heeft het hierbij over anti-institutioneel extremisme. “De AIVD onderscheidt daarin drie groepen. De grootste groep zijn complotdenkers die niet activistisch zijn en ook wel de autonomen worden genoemd. De tweede groep is al wat activistischer en gaat de straat op om te demonstreren, maar zal vooral actief zijn op sociale media. De derde groep is bereid om geweld te gebruiken.”
> LEES OOK: NCTV waarschuwt voor ondermijning democratie door soevereinenbeweging
Aantal leden neemt toe
Van der Linden maakt zich vooral zorgen over de derde groep omdat het aantal leden ervan toeneemt. “Het gaat in totaal om ongeveer 100.000 mensen in de complotdenkersgroep, waarvan er 2000 in de derde groep zitten. We weten dat dit aantal groeit door de hoeveelheid aanhoudingen en veroordelingen.”
Hoe zit het met de middengroep? “Daarin zitten veel mensen die zich soeverein verklaren, maar zich niet realiseren dat ze toch belasting zullen moeten betalen. Ze zullen daardoor vaker in de problemen komen en ik verwacht zeker een bepaalde mate van doorstroom van hen naar de gewelddadige groep.”
Complotdenkers binnen de organisatie
Van der Linden ziet dat bedrijven en instanties vaak nog naïef zijn bij het onderkennen van het gevaar van complotdenkers in hun organisaties. “Ik weet dat er mensen zijn die bij de overheid werken, maar geen vertrouwen in diezelfde overheid hebben. Dat kunnen bijvoorbeeld ambtenaren zijn die zich hebben uitgeschreven bij de burgerlijke stand, maar wel bij gevoelige informatie kunnen komen.” Dit geldt volgens hem ook voor de politie, UWV en defensie waar mensen bijzondere bevoegdheden hebben.
> LEES OOK: NCTV maakt zich zorgen over normalisering omvolkingstheorie
Complotdenkers buiten de organisatie
Daarnaast zijn er complotdenkers die van buitenaf last veroorzaken voor bedrijven en organisaties. “Denk aan ASML, Philips en KLM of echt hele kleine organisaties zoals de begraafplaats in Bodegraven waar complotdenkers bloemen legden bij graven van kinderen, die volgens een samenzweringstheorie vermoord zouden zijn door satanisten.”
Van der Linden denkt niet dat bedrijven zoals KLM en ASML direct qua omzet worden geraakt, maar wel in hun socialemediaprofiel. “Een rondzingend bericht op sociale media zorgde ervoor dat er bij een bezorgpunt van online supermarkt Picnic een aantal cameraploegen van alternatieve media uit de Verenigde Staten op bezoek kwamen, omdat het een bezorgpunt zou zijn van een door Bill Gates gefinancierde kweekvleesfabriek.”
> LEES OOK: NCTV roept op tot meer civiele weerbaarheid
Rol van sociale media
Het blijkt dat over ongeveer de helft van alle grote bedrijven online samenzweringstheorieën te vinden zijn. “Of het nou gaat om een bedreiging vanuit de organisatie of van buiten via sociale media, wanneer complotdenkers tot actie overgaan kan dit enorm schadelijke gevolgen hebben.” Volgens Van der Linden is de groei ook een direct gevolg van het succes van de sociale media waardoor mensen altijd bevestiging krijgen voor hun vermoedens, hoe vergezocht ze ook zijn. “Vroeger waren er ook mensen met complottheorieën, maar die ideeën werden in de kroeg tijdens een potje biljarten wel weer gerelativeerd.”
Lees de AIVD-publicatie. Let op signalen en ga de dialoog aan
Tunnelvisie
Complottheorieën namen een vlucht tijdens de coronacrisis toen mensen elkaar niet fysiek konden ontmoeten en ze elkaar troffen op sociale media waar algoritmes ervoor zorgden dat ze alleen met gelijkgestemden in aanraking kwamen. Door de tunnelvisie die daardoor ontstond, sloten steeds meer mensen zich bij de complotdenkers aan die dat voorheen niet gedaan zouden hebben. “Dit had tot gevolg dat je tijdens demonstraties mensen geweld zag gebruiken die je ‘normaal’ gesproken alleen in de ANWB-winkel tegenkwam met dezelfde regenjas aan als de echtgenoot”, aldus Van der Linden.
Hij raadt alle securitymanagers aan in ieder geval de AIVD-publicatie te lezen. “Verplicht leesvoer. Bezoek ook onze SERN-bijeenkomsten waar we aangeven op welke signalen ze bedacht moeten zijn.”
Om de bevolking angst aan te jagen, tot gehoorzaamheid te dwingen en haar eigen ‘geheime’ agenda uit te rollen, zou de elite, waaronder Bill Gates, allerlei zaken verzinnen en orkestreren.
Wees alert op extreemrechtse complottheorie QAnon
Als voorbeeld van een signaal geeft Van der Linden het getal 17 dat in veel publicaties van complotdenkers terugkomt. 17 verwijst naar de Q van QAnon en is de zeventiende letter van het alfabet. QAnon is de extreemrechtse complottheorie die de zogenaamde plannen beschrijft van een deep state gericht tegen onder meer de Amerikaanse oud-president Donald Trump en diens aanhangers. “Maar denk ook aan opruiende stickers en de Kraken-vlag. Houd binnen de organisatie contact met andere managers die er misschien van op de hoogte zijn dat iemand zich uit de burgerlijke stand heeft uitgeschreven en dat via de belastingdienst te weten zijn gekomen.”
Wat volgens Van der Linden heel belangrijk is, is het aangaan van de dialoog. Vraag gewoon hoe het met iemand gaat en wat er in hun leven speelt. Zijn er problemen, probeer dan te helpen en probeer te voorkomen dat ze zich verder ingraven in voor ons onnavolgbare theorieën.”
> LEES OOK: Anti-institutioneel extremisme: mogelijke dreiging tegen democratische rechtsorde
Overleg is het beste wat je kunt doen
Bedrijven weten de Stichting SERN inmiddels te vinden bij vragen over complottheorieën. “Vaak na een presentatie van ons komen mensen met vragen bij ons, maar bijna altijd adviseren wij om over te gaan tot een gesprek en niet tot een afwijzing of een ontslagprocedure als uiterste middel.” Berispen of ontslaan leidt tot nog meer polarisatie en verharding van de standpunten. Van der Linden: “Overleg is het beste wat je kunt doen. Bedenk dat we op een gegeven moment ook gestopt zijn met het verbranden van heksen. Terwijl we toch echt eerst dachten dat dit een goede oplossing was.
Volg Security Management op LinkedIn
