Asielzoekerscentra lopen over. Vooral het aanmeldcentrum in Ter Apel is regelmatig in het nieuws omdat het vaak vol zit en dat zorgt voor onveilige situaties. Elke locatie voor de opvang van asielzoekers heeft toegangscontrole. Het Centraal Orgaan Asielopvang (COA) heeft voor elke locatie bovendien een bezoekersreglement en huisregels, en probeert zo de locatie voor inwoners en medewerkers veilig te houden.
Door Elske Koopman / Beeld COA
Het COA biedt asielzoekers onderdak. Tijdens de asielprocedure gebeurt dat in verschillende soorten opvanglocaties. Afgewezen asielzoekers mogen nog een korte periode in een asielzoekerscentrum (azc) wonen om hun vertrek voor te bereiden. De meeste asielzoekers beginnen bij het aanmeldcentrum in Ter Apel en starten daarna direct met de algemene asielprocedure. Tijdens deze procedure verblijven asielzoekers in een procesopvanglocatie elders in het land. Deze locaties zijn in de buurt van een kantoor van de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND). Medewerkers van VluchtelingenWerk lichten de asielzoekers voor over de procedure en de bewoners van de procesopvanglocatie hebben toegang tot noodzakelijke medische zorg via Gezondheidszorg Asielzoekers (GZA).
Beperkt activiteitenaanbod
COA-medewerkers begeleiden asielzoekers tijdens het verblijf in de procesopvanglocatie. Ze geven praktische informatie over wonen in Nederland en in een azc. In de procesopvanglocaties krijgen bewoners meestal eetgeld, zodat ze zelf kunnen koken. Omdat zij hier meestal niet lang blijven, is het activiteitenaanbod in de procesopvanglocatie beperkt: volwassenen kunnen een training basaal Nederlands volgen en vrijwilligerswerk doen op de locatie.
Kinderen gaan naar school en op elke locatie is er voor hen een aanbod van sport, spel, kunst en muziek. Asielzoekers met een grote kans op een vergunning beginnen hier al met integratie en participatie.
>Asielzoekers die na hun verblijf in de centrale ontvangstlocatie ofwel het aanmeldcentrum in Ter Apel nog niet kunnen starten met de algemene asielprocedure gaan naar een zogenaamde pre-procesopvanglocatie, of pre-pol.
Daar doorlopen ze de rust- en voorbereidingstijd en wachten ze op de start van de procedure. De pre-procesopvanglocatie is geen reguliere locatie van het COA. Deze locatie is alleen nodig als de IND door een hoge instroom van asielzoekers een wachttijd heeft. Deze speciale locatie die bedoeld is voor een kort verblijf, is vaak op het terrein van een asielzoekerscentrum en dat betekent dat de mensen die hier wonen zoveel mogelijk hetzelfde activiteitenaanbod hebben als de mensen die in het azc wonen.
Toegangscontrole op alle locaties hetzelfde
Volgens het coa zijn deze locaties er in drie verschillende varianten. Zo zijn er 95 reguliere locaties, 203 noodopvanglocaties en 7 uitgebreide locaties met noodopvang. De toegangscontrole is volgens het COA op al deze locaties hetzelfde. Het doel is om de bedrijfshulpverlening en de beheersbaarheid en veiligheid van de locatie en haar bewoners en medewerkers te waarborgen.
Het begint al bij de receptiebalie. Elke bezoeker van een asielzoekerscentrum (AZC) moet zich daar melden en de receptiemedewerker voert namens het COA de controle uit of iemand toegang kan en mag krijgen.
Als iemand ongewenst is, wordt de toegang niet verleend
Fysieke maatregelen
Woordvoerder Leon Veldt schetst hoe dat in de praktijk gaat: “Bezoekers dienen zich te melden bij de ingang en zich te houden aan het bezoekersreglement. Daarnaast mogen zij een beperkte tijd aanwezig zijn op het AZC en zij moeten altijd een bewoner als contactpersoon opgeven. Alle bezoekers worden ingeschreven met identificatie en krijgen een bezoekerspas. Als iemand ongewenst is, wordt de toegang niet verleend. Zonder geldig identiteitsbewijs krijg je geen toegang tot de locatie. Kinderen zonder begeleiding krijgen geen toegang. Personen die eerder een terreinverbod hebben gekregen voor bepaalde of onbepaalde tijd krijgen ook geen toegang”, laat de woordvoerder weten.
De beveiliging zorgt dat de inwonende personen veilig zijn en beschermt dus ook ‘bij de poort’ de bewoners van de locatie tegen ongewenste personen van buiten. Daartoe is registratie en controle door beveiliging een middel, maar op elke locatie zijn ook fysieke maatregelen getroffen, zoals sluitsystemen, al dan niet elektronisch uitgevoerd.
Iedere locatie kent een gelaagd sluitsysteem met rechten per groep. Daarmee wordt toegang geboden danwel ontnomen voor bepaalde groepen medewerkers en/of bewoners. Daarnaast heeft iedere medewerker een Verklaring Omtrent Gedrag en de geldende integriteitsverklaring onderschreven. Iedereen die daar recht op heeft krijgt sleutels en/of tags bij het begin van de dienst per dag en na de dienst leveren zij deze weer in bij de beveiliging.
Demonstranten
Rondom azc’s is vaak veel te doen, soms met demonstranten die het centrum en zijn inwoners weg willen hebben. “Het plaatselijk geldende veiligheidsplan van de omgeving moet de mensen van het COA en de inwonende personen van de locatie veilig houden. Daarin staat een groot aantal voorstelbare risico’s en de beheermaatregelen omschreven, waarbij mogelijke inzet van plaatselijke handhavers en medewerkers van het COA integraal per voorstelbaar risico worden omschreven”, aldus het COA.
In het aanmeldcentrum Ter Apel geldt een maximum van 2000 plekken. Daar worstelen ze nog wel met de veiligheid en de beveiliging, omdat er vaak te veel mensen komen die zich aan willen melden voor de procedure en dat kan alleen daar.
De gemeente Westerwolde, waar Ter Apel onder valt, spande een kort geding aan en de rechter deed eind januari 2023 uitspraak dat het aanmeldcentrum vier weken de tijd had om het aantal onder het maximum van 2000 bewoners per dag te krijgen. Dat aantal staat in de bestuursovereenkomst die de gemeente met het COA heeft gesloten. Op overtreding staat een dwangsom.
De bezetting is bijna 100 procent
“We doen er alles aan om ons aan de bestuursovereenkomst met de gemeente Westerwolde (Ter Apel) te houden en dwangsommen te voorkomen. Door een tekort aan opvanglocaties is dat niet altijd haalbaar. De bezetting op de COA-locaties is bijna honderd procent”, meldt het COA op zijn website. Het COA rapporteert nu dagelijks hoeveel mensen daar overnachten. De toegangscontrole aan de recepties van alle locaties maakt dat altijd duidelijk is wat het aantal aanwezige personen is op een bepaald moment binnen de hekken van een locatie.
Geweldsincidenten
In juni 2024 was er sprake van een zeer ernstige veiligheidssituatie op het asielzoekerscentrum. “Binnen de hekken van dit terrein lopen asielzoekers en medewerkers een onacceptabel risico om slachtoffer te worden van geweldsincidenten”, concludeerde de Inspectie Justitie en Veiligheid toen. Het COA liet weten dat er al meer camera’s waren geplaatst en meer beveiliging is ingezet en er was een veiligheidsmanager aangesteld. Desondanks ging het weer mis. Na het rapport van de Inspectie reageerde het COA op de website: “COA-medewerkers en beveiliging hebben onvoldoende mogelijkheden om de geweldsincidenten in Ter Apel aan te pakken en kunnen de veiligheid niet meer garanderen, aldus de Inspectie. Het COA sluit zich dan ook aan bij de oproep van de Inspectie aan de minister en staatssecretaris van Justitie en Veiligheid om de veiligheid te verbeteren door te zorgen voor meer politie en bevoegde medewerkers. De steun van betrokken partijen is onmisbaar.”
> LEES OOK: Onveiligheid Ter Apel vraagt om structurele oplossingen
Weer aan de bel trekken
Op 15 januari 2025 trok de Inspectie opnieuw aan de bel, omdat de situatie nog niet was verbeterd en schreef een brief aan de verantwoordelijk minister. Ondanks het feit dat er mede naar aanleiding van een eerder rapport al veel maatregelen zijn genomen, deelt het COA de zorg die uit de inhoud van de brief spreekt. “Wij zien dit als een steun aan de organisatie en onze medewerkers. Het COA wil ook graag dat de situatie in Ter Apel verder verbetert, maar door een tekort aan opvangplekken in het land en een gebrek aan uitstroom van statushouders zitten alle opvanglocaties nagenoeg 100 procent vol”, aldus het COA in een reactie.
Niet stil zitten
De organisatie zit niet stil, laat het op de site weten: “In reactie op de eerdere aanbevelingen van de Inspectie zijn al meerdere veiligheidsmaatregelen genomen. Het voorterrein is door de gemeente Westerwolde uitgeroepen tot veiligheidsrisicogebied, de politie houdt regelmatig controles en er is meer toezicht op mensensmokkel en mensenhandel. Overlastgevende asielzoekers worden apart opgevangen en kunnen niet meer op de rest van het terrein komen. Daarnaast is er een team voor intensieve begeleiding van bewoners die voor overlast zorgen.”
Volg Security Management op LinkedIn
