Veilig vluchten na een brand. Het thema is actueler dan ooit na grote uitslaande branden zoals 14 juni 2017 in de Grenfell Tower te Londen, waar 72 mensen omkwamen. Welke trends en ontwikkelingen zijn zichtbaar?
De brand in de Grenfell Tower in Londen vorig jaar juni leidde internationaal tot zeer verontruste discussies over de brandveiligheid van hoge woontorens. De dodelijke brand ontstond door kortsluiting in een koelkast op de vierde verdieping. Het vuur verspreidde zich snel doordat de gevel van het gebouw tijdens een renovatie was geïsoleerd met mogelijk brandbaar isolatiemateriaal en bekleed met een licht ontvlambare aluminiumstof. Het diepgaande onderzoek naar de oorzaak van de brand is nog niet afgerond. Duidelijk is wel dat een deel van de bewoners op de fatale dag niet tijdig en veilig kon vluchten.
Student omgekomen bij brand in studentenflat
Een brand in een studentenflat in Diemen, waar in de zomer van 2017 een 27-jarige student om het leven kwam, heeft de discussie over veilige vluchtwegen in hoogbouw verder aangewakkerd.
We kunnen ons vaak moeilijk iets kunnen voorstellen bij brand
“Veilig vluchten bij brand is in Nederland tot nu toe geen groot issue voor de gemiddelde gebruiker of bezoeker van een gebouw. Dit omdat het relatief veilig is in Nederland en we ons vaak moeilijk iets kunnen voorstellen bij brand”, zegt Willem van Oppen, adviseur conformiteitschema’s bij het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV). “Bovendien is de veiligheidscultuur in Nederland passief, terwijl fire safety in Angelsaksische landen meer onderdeel van het DNA van burgers en bedrijven lijkt te zijn.”
Willem van Oppen van het CCV: “Veilig vluchten bij brand is tot nu toe geen groot issue.”
Theorie en praktijk liggen steeds verder uit elkaar
Voor het thema veilige vluchtwegen komt langzamerhand wel steeds meer belangstelling, zegt Lieuwe de Witte, onderzoeker en adviseur brandpreventie bij de Brandweeracademie van het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV). “Dat komt vooral doordat het verschil tussen theorie en praktijk steeds pregnanter wordt. Bij een toenemend aantal gebouwtypen, zoals complexen waar senioren of andere verminderd zelfredzame mensen wonen, sluiten het ontwerp van het gebouw en de inrichting van de vluchtwegen niet aan bij de manier waarop de vluchtroutes worden gebruikt – áls die al worden gebruikt. Neem het vluchten via het trappenhuis. Voor hulpbehoevende ouderen is vluchten via de trap niet logisch of niet mogelijk. Terwijl het standaard uitgangspunt is dat de lift bij brand niet mag worden gebruikt.”
Lieuwe de Witte van het IFV: “Er komt langzamerhand meer belangstelling voor veilige vluchtwegen.”
Wat kunnen verminderd zelfredzamen bij brand?
Het IFV vraagt inmiddels aandacht voor deze kwestie. “We gaan niet zeggen dat bewoners de lift moeten gaan gebruiken bij brand, maar we moeten de mogelijkheden wel onderzoeken. Zeker omdat we zien dat er steeds meer gebouwen komen voor specifieke doelgroepen zoals zelfstandig wonende ouderen. Daar kunnen verminderd zelfredzamen bij een noodsituatie dus niet direct een beroep doen op hulp van buren om te vluchten.”
Rook verspreidt zich veel sneller en onvoorspelbaarder dan brand
Het belang en de urgentie van het thema veilig vluchten zijn steeds duidelijker nu er een toenemend bewustzijn is van de risico’s van rook en rookverspreiding. “In zekere zin is rook en rookverspreiding vele malen gevaarlijker dan brand”, zegt De Witte. “Rook verspreidt zich veel sneller en onvoorspelbaarder dan brand, waardoor mensen onverwacht in een gevaarlijke situatie terecht kunnen komen. Dat is een risico voor degenen die moeten vluchten. Daarbij kunnen de gevaarlijke elementen in rook (bijvoorbeeld brandgassen) ook nog eens de brandbestrijding moeilijker maken.”
Nieuwe maatregelen niet toereikend
Er is nieuwe regelgeving in de maak, die ertoe moet leiden dat de rookwerendheid van brandscheidingen verbetert. De Witte nuanceert het effect daarvan. “De regels gaan alleen voor nieuwbouw gelden en het is niet duidelijk of de vereiste maatregelen echt toereikend zijn. Het kan bijvoorbeeld belangrijker zijn dat een brandscheiding tijdens de vluchtfase rook- en luchtdicht is dan dat die warmte lang tegenhoudt.”
> Lees ook Zin en onzin integratie twee vakgebieden
Er is meer nodig dan alleen wet- en regelgeving
De Witte waarschuwt dat wet- en regelgeving sowieso niet zaligmakend is voor de veiligheid van vluchtwegen tijdens brand. “Ontwerpers, bouwers en adviseurs zijn sterk gericht op de bouwregelgeving. Maar die regels zijn niet afgestemd op specifieke gebruikers. Nieuwe regels zullen dit probleem niet oplossen. De samenhang tussen gebouw, mens en brand ontbreekt nogal eens bij het op orde brengen van vluchtwegen. En dat vraagt veranderingen op allerlei vlakken, niet alleen in de wet- en regelgeving. Het gaat erom dat we goed kijken naar het doel – in dit geval: veilige vluchtwegen – en dat we keuzes maken voor maatregelen die passen bij het gebouw en de gebruikers ervan. Dat vereist een cultuuromslag bij alle partijen die betrokken zijn bij brandpreventie.”
Alles staat of valt met het bewustzijn bij bewoners
“Alles staat of valt met het bewustzijn bij bewoners en gebouwgebruikers van de noodzaak om de brandveiligheid in de gaten te houden”, vult Van Oppen aan. De ‘rode veiligheid’ kan daarbij in samenhang worden gezien met ‘blauwe veiligheid’. Zo besteedt het Politiekeurmerk Veilig Wonen aandacht aan woningbrand en ontvluchten.
Ontruimingsoefeningen: een absolute noodzaak
Ontruimingsoefeningen noemt Van Oppen een absolute noodzaak. “Oefenen is niet alleen belangrijk in gebouwen met gebruiksfuncties – zoals kantoren, fabrieken, conferentieoorden en winkelcentra – waar een bhv-organisatie is opgeleid om te assisteren bij het ontvluchten. Het geldt ook voor woningen. Ik begrijp best dat de ontruiming van een pand in sommige gevallen bezwaarlijk is. Bijvoorbeeld in een gevangenis, een volle IKEA of een ziekenhuis met bedgebonden patiënten. Maar de ervaring leert dat alleen in de praktijk duidelijk wordt of mensen tijdig en gezond een gebouw uit kunnen komen. Dat valt niet op papier te bewijzen. Alleen door te oefenen kun je leren of je ontruimings- of calamiteitenplan klopt, en of je iets moet aanpassen om het in de praktijk doeltreffend te laten functioneren.”
> Lees ook Alle ins & outs van kleine blusmiddelen
Het gaat niet altijd om nieuwe technieken, maar om de samenhang tussen maatregelen
De Witte benadrukt het belang van een omslag in denken, waardoor vluchtwegen meer op maat worden ontworpen, voorzieningen worden afgestemd op specifieke doelgroepen en doelgerichter (op basis van risico’s) wordt gewerkt aan de brandveiligheid van gebouwen. “Er zijn allerlei (nieuwe) maatregelen, zoals het luchtdicht maken van brandscheidingen, het toepassen van automatische blusinstallaties, zoals sprinklers-, watermist- en mobiele watermistinstallaties, en het ontwikkelen van brandveilig meubilair. Maar bij veilige vluchtwegen gaat het niet altijd zozeer om nieuwe innovatieve technieken als wel om de samenhang tussen verschillende maatregelen die worden toegepast.”
Apps en tools bieden steeds meer digitale oplossingen
Gezien de digitalisering van onze samenleving is het geen wonder dat in de wereld van brandveiligheid ook steeds meer digitale oplossingen worden gezocht. Van Oppen: “Met het gebruik van apps is het misschien mogelijk om mensen veiligheidsbewuster te maken. Ook de mogelijkheden voor e-learning zijn veelbelovend. Deze middelen worden nu al gebruikt om bijvoorbeeld winkelpersoneel te trainen op winkeldiefstal, overval en agressieve klanten, maar zouden ook goed kunnen worden gebruikt voor brandpreventie.” De brandweerregio Zaanstreek Waterland ontwikkelde als onderdeel van het project Brandveilig Leven al een app over het veilig ontvluchten uit een woonhuis.
Voldoen aan wettelijke voorschriften betekent niet altijd dat veiligheid verzekerd is
Ook het IFV ziet dat er steeds meer apps en tools worden ontwikkeld, zowel door de brandweer als door belangenorganisaties in bijvoorbeeld de zorg. De Witte: “Deze helpen partijen om inzicht te krijgen in brandveiligheid. Het lastige is dat de adviezen in apps zich niet altijd goed verhouden tot wet- en regelgeving. In de praktijk beseft men niet altijd dat het voldoen aan wettelijke vereisten niet automatisch betekent dat een pand ook veilig is.”
6 trends in brandpreventie
De Brandweeracademie en Brandweer Nederland destilleerden in 2017 zes trends uit negentien casussen uit het Nederlandse brandweeronderzoek.
- Trend 1: rookverspreiding speelt een steeds grotere rol bij de ontwikkeling van de brand, de aanpak ervan en de bijbehorende dilemma’s bij de bestrijding. De rook verspreidt zich via kanalen, schachten en ventilatiesystemen, liftschachten en (ondeugdelijke) bouwkundige brandpreventieve voorzieningen. Branden in een parkeergarage, kelderbox of berging onder een appartementencomplex kunnen daardoor tot grote rookontwikkeling en rookverspreiding leiden, met alle gevolgen van dien voor de bovenliggende appartementen. Preventieve voorzieningen blijken vaak onvoldoende om de rookverspreiding tegen te gaan, omdat er in preventie en repressie te weinig rekening wordt gehouden met het risico en te veel wordt gefocust op brandontwikkeling.
- Trend 2: brandpreventieve en preparatieve voorzieningen, zoals rookwerende deuren, worden nog altijd onderbenut. Dit is een aandachtspunt voor brandbestrijders en voor preventieadviseurs.
- Trend 3: verminderd zelfredzame personen wonen in toenemende mate in reguliere appartementencomplexen, terwijl deze daar preventief niet of nauwelijks op ingericht zijn. Dit vergroot de noodzaak om extra (bovenwettelijke) maatregelen te treffen.
- Trend 4: het duivelse dilemma tussen blussen of redden doet zich steeds vaker voor. Als de hulpverleningsdiensten de brandhaard snel kunnen ontdekken en bereiken, wordt doorgaans voor blussen gekozen. Als bewoners niet in hun woningen blijven, is er meestal sprake van blussen én ontruimen. De overweging om eerst de brand te doven of te beheersen en vervolgens te ventileren, wordt volgens het onderzoeksrapport veelal niet gemaakt. Het advies is om van tevoren na te denken over mogelijke aanpakken en deze (eventueel virtueel) te oefenen, zodat de brandweer beter voorbereid ter plaatse komt.
- Trend 5: brandontwikkeling kent steeds vaker een onvoorspelbaar verloop. Dat komt bijvoorbeeld doordat woningen in toenemende mate zijn voorzien van kunststoffen en andere materialen of andere constructies die een ongebruikelijk brandverloop kennen. Daarnaast signaleert het onderzoeksrapport dat branden vaker van buiten naar binnen slaan, onder meer via ventilatiesystemen. Hierop zijn de brandweerdiensten nog niet altijd alert. Tot slot zijn er branden die vrijwel onmogelijk kunnen worden geblust, met name in parkeergarages. Dit vraagt om nauwkeurige (buiten)verkenningen en een weloverwogen keuze voor de bestrijdingstactiek.
- Trend 6: trends bieden steeds meer leerpunten voor de brandbestrijding. Het rapport noemt inzichten als: de mogelijkheden van verkenning met behulp van warmtebeeldcamera’s, het belang van deurcontrole (om rookverspreiding te voorkomen en veilig te kunnen binnentreden) en voldoende koelend vermogen, en de kansen van antiventilatie en rookgaskoeling om brandontwikkeling tegen te gaan.
> Meer verdieping? Bekijk dan de speciale pagina over brandveiligheid en bedrijfshulpverlening.
Lynsey Dubbeld is communicatieadviseur, contentstrateeg, trendanalist & copywriter
