Hoe krijgt een postbode uit het Overijsselse Heeten het voor zichzelf bedacht dat hij moet gaan deelnemen aan de gewapende strijd? Wat brengt iemand er überhaupt toe om te radicaliseren? Het boek ‘Waarom Mensen Radicaliseren’ van Kees van den Bos – hoogleraar sociale psychologie en empirische rechtswetenschap van de Universiteit Utrecht geeft antwoorden op deze vragen.
Hoewel er vaak wordt gesproken over een radicaliseringsproces is dit geen lineair van A naar B proces. Er zijn immers talloze mensen die korte tijd of een leven lang activistisch zijn, maar nooit de stap zetten naar het extremistische gedachtengoed. Laat staan daar ook naar te willen gaan handelen. Bovendien kent de geschiedenis ook tal van activisten zonder wiens visie en gedachtengoed de wereld er toch heel anders uit zou zien. Denk aan een Nelson Mandela en Mahatma Gandhi. Maar ook Martin Luther King die ooit door de FBI werd gezien als de meest staatsgevaarlijke man van de Verenigde Staten.
Waarom komt het vaker wel goed?
De weg naar extremisme en geweld bevat tamelijk alledaagse ingrediënten. Loyaliteit naar de eigen groep en waargenomen onrechtvaardigheid. De zoektocht naar de eigen identiteit. Het zijn zaken die zo alledaags en herkenbaar zijn dat je terwijl je het boek leest, jezelf zo nu en dan gaat afvragen waar het dan mis kan gaan? Of met een wat meer positieve gedachte, waarom komt het vaker wel goed?
Extremisten hebben de spreekwoordelijke knop omgezet naar het dehumaniseren van hun vijand
Geweld als enige en noodzakelijke optie
Zonder al te inhoudelijk op het boek in te willen gaan – want dat zou afbreuk doen aan het diepgaande onderzoek – is er wel iets wat alle extremisten bereid tot geweld, met elkaar gemeen hebben. En dat is dat zij de spreekwoordelijke knop hebben omgezet naar het dehumaniseren van hun vijand. Het geweten kan op die manier buitenspel worden gezet. Geweld wordt daarmee niet alleen rechtvaardig, maar kan zelfs als enige en noodzakelijke optie worden gezien.
Bij ieder bezoek wordt de content steeds extremer
Een ander fenomeen die de weg naar extremisme mogelijk maakt is het vraag- en aanbod model. Dit komt er in het kort op neer dat iemand die vragen heeft over de eigen identiteit en levensvragen, op zoek gaat naar antwoorden. Als er dan ook nog sprake is van sociale en materiële deprivatie en/of psychische problemen, kan iemand het radicale aanbod gaan geloven als antwoord op die levensvragen. Dat aanbod is maar een paar muisklikken verwijderd voor iemand die er naar op zoek is. De algoritmes op de sites met extreem radicaal aanbod zijn bovendien zo ingesteld dat bij ieder bezoek de content steeds extremer wordt. Op die manier kan dan een cognitieve opening naar verdere radicalisering ontstaan.
En zo gebeurde het dat een postbode uit een dorpje in Overijssel uit nieuwsgierigheid de Koran ging lezen. Puur omdat hij zich afvroeg waar die Geert Wilders zich nu zo druk om maakte. Uiteindelijk sloot hij zich in 2013 aan bij ISIS in Syrië.
Handvatten om het gedrag te verklaren
Met alle polarisatie in deze onzekere tijden, levert Kees van den Bos niet alleen een waardevolle bijdrage aan het verklaren van het fenomeen radicalisering, maar levert hij ook heldere en concrete handvatten om het gedrag te kunnen verklaren. Hiermee wordt radicalisering beter te voorspellen en is het mogelijk zelfs te voorkomen dat iemand radicaliseert.
Bert van Pel is directeur van Preventional en als docent verbonden aan het Rijksinstituut Tegengaan Radicalisering.
Waarom mensen radicaliseren
Hoe waargenomen onrechtvaardigheid radicalisering, extremisme en terrorisme aanwakkert.
• Auteur: Kees van den Bos
• ISBN: 978 90 446 3850 9
• Lengte: 400 pagina’s
• Uitgeverij: Prometheus Amsterdam 2019
>> LEES OOK: Boekrecensie: Surveillance Zone
