Concerten die worden afgelast omdat het wel eens zou kunnen gaan stormen. En kinderen die pas aan het verkeer mogen deelnemen op de eerste dag van de middelbare school. Het lijkt logisch: veiligheid voor alles toch? Maar volgens Menno van Duin, lector crisisbeheersing bij het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV), is het niet vanzelfsprekend. Sterker nog, te veel betutteling knaagt volgens hem aan onze weerstand.
Door Peter Passenier
Menno van Duins eigen kinderen? Die mochten vroeger gewoon risico’s nemen. “Daar ben ik altijd heel liberaal in geweest”, zegt hijzelf. “We hadden een huis in Frankrijk met een flinke tuin met bomen. Daar konden ze van jongs af aan gewoon inklimmen, en voor zover ik weet zijn ze er nooit uitgevallen. Ik zag dus geen reden om het te verbieden.” Logisch, want Van Duin laat zich graag inspireren door de Amerikaanse politicoloog Aaron Wildavsky, en dan vooral diens boek Searching for Safety. “Daarin vraagt hij zich af hoe wij als maatschappij moeten omgaan met veiligheidsvraagstukken. En hierbij onderscheidt hij twee strategieën. De eerste is de anticipatiestrategie: daarbij doe je alles om te voorkomen dat er ooit iets mis kan gaan. Dat mag eenvoudig niet gebeuren. En de andere strategie is de strategie van resilience, veerkracht. Daarbij accepteer je juist wel dat er af en toe iets fout loopt. Alleen wanneer je als samenleving risico’s neemt, kom je werkelijk vooruit.”
> LEES OOK: ‘Crisismanagement wordt steeds serieuzer opgepakt’
Verkeersongevallen
En in Nederland zijn we volgens Van Duin te veel doorgeslagen naar de anticipatiestrategie, zowel op individueel niveau als bij organisaties en de samenleving als geheel. “Om terug te komen op dat bomen klimmen: vroeger deden kinderen van 6 of 7 jaar dat gewoon allemaal. Steeds een stukje hoger, leren met vallen en opstaan. Nu zijn er veel ouders die dat blijven verbieden, zelfs bij kinderen van 11 of 12. Goed bedoeld natuurlijk – maar juist door in die bomen te klimmen, worden die kinderen leniger en handiger. Iets dergelijks zie je ook in het verkeer. Veel kinderen mogen pas in de stad fietsen als ze naar de middelbare school gaan. Voor die tijd hebben ze dat nooit gedaan, omdat de ouders dat te gevaarlijk vonden. Maar waar zie je juist veel verkeersongevallen? Inderdaad bij die twaalfjarigen. Logisch, want die zijn niet groot geworden in het verkeer. Met andere woorden: voorzichtigheid leidt hier tot minder veerkracht.”
Menno van Duin: “Alleen wanneer je als samenleving risico’s neemt, kom je werkelijk vooruit.”
Festival België
Die overmatige voorzichtigheid zie je volgens hem ook op meso- en macroniveau. “In België was er in 2011 een muziekfestival dat werd getroffen door noodweer. Daarbij kwam een flink aantal mensen om het leven, maar een dag later zei het Openbaar Ministerie al dat men niet tot vervolging zou overgaan. Dit was gewoon pech: niemand kon hebben voorzien dat het weer zo zou omslaan. Maar in Nederland zul je dat woord – pech – in dit verband niet vaak horen. Wij gaan na een dergelijk incident zoeken naar een oorzaak: er is iets niet goed gegaan, dus iemand heeft iets niet goed gedaan. Dit hadden we tot iedere prijs moeten vermijden.”
En zo’n risicomijdende mentaliteit heeft volgens Van Duin vaak schrijnende gevolgen. “Een internationaal voorbeeld: in 1996 kwam er eindelijk een doorbraak in de bestrijding van de ziekte aids. Toen konden patiënten worden behandeld met een cocktail van effectieve medicijnen. Dat dit niet eerder gebeurde, kwam alweer door een grote mate van voorzichtigheid. Want die medicijnen waren al een flinke tijd daarvoor ontwikkeld, maar mochten nog niet op de markt worden gebracht. De reden: er zou sprake kunnen zijn van bijwerkingen die nog niet waren voorzien. We zijn vaak niet zo goed om alle kosten en baten van dat nieuwe medicijn echt te wegen, zo leert Wildavsky ons. Veel nadruk op de risico’s en weinig op de kansen.”
Wat doet het NIPV?
Het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV) levert kwalitatief hoogwaardig onderzoek, onderwijs, ondersteuning en informatie. Via de Wet veiligheidsregio’s zijn verschillende wettelijke taken overgeheveld naar het NIPV. In opdracht van de veiligheidsregio’s voert het NIPV daarbij gemeen- schappelijke werkzaamheden voor de regio’s uit.
Het NIPV verzorgt bovendien werkzaamheden op het gebied van publieke veiligheid in opdracht van derden.
De ambitie van het NIPV is om de veiligheidsregio’s, Rijksoverheid en crisispartners te versterken aan de hand van de vier pijlers van dienstverlening: onderzoek, onderwijs, ondersteuning en informatie. Daarmee draagt het bij aan het vergroten van de publieke veiligheid in Nederland. Het NIPV wil samenwerkingsgericht, aanspreekbaar, daadkrachtig en leergierig zijn.
Ook wil het instituut zich aanpassen aan de snel veranderende context en kunnen inspelen op de behoeften die daaruit voortkomen.
Voor 2024 ligt de focus van het NIPV op vijf maatschappelijke thema’s: klimaatadaptatie, veilige energietransitie, informatiegestuurde veiligheid, fysiek veilige leefomgeving en maatschappelijke veerkracht. De ontwikkelopgaven om de ambities rondom publieke veiligheid waar te kunnen maken, zijn:
- Kennis ontwikkelen, delen en toepassen voor brandweerzorg en crisisbeheersing
- Versterken vak(manschap) voor brandweerzorg en crisisbeheersing
- Ondersteunen veiligheidsregio’s en overige partners
- Versterken informatievoorziening en -positie
Het jaarplan kan online worden gedownload op: nipv.nl.
Contactgegevens NIPV:
- Locatie Arnhem, telefoon 088-274 74 00, e-mail info@nipv.nl
- Locatie Zoetermeer: telefoon 088-274 74 00, e-mail info@nipv.nl
> LEES OOK: Universiteit Antwerpen en NIPV gaan samenwerken op gebied van crisismanagement
Preventieve maatregelen en onvoorziene risico’s
Maar denk nu niet dat Van Duin ten strijde trekt tegen alle preventieve veiligheidsmaatregelen. Hij pleit er alleen voor om onderscheid te maken tussen twee verschillende situaties: daar waar de risico’s van tevoren duidelijk zijn, en daar waar ze dat niet zijn.
Zware overstromingen in 1995
“Een mooi voorbeeld zag je in 1995 tijdens zware overstromingen. Niemand had kunnen voorspellen dat de rivieren in die mate buiten hun oevers konden treden, maar na 1995 was dat risico opeens wél duidelijk. Dus toen heeft de overheid ook passende maatregelen genomen, door het project Ruimte voor water. Als zich nu zo’n situatie voordoet, kun je dat overschot aan water veel makkelijker afvoeren en opvangen.”
Hiermee komen we terug op het begrip veerkracht, en dan vooral veerkracht op maatschappelijk niveau. Want volgens Van Duin valt die uiteen in twee soorten: die op korte en op lange termijn. “Bij de overstromingen van 1995 zag je dat mensen elkaar meteen begonnen te helpen, bijvoorbeeld door de slachtoffers uit de getroffen gebieden tijdelijk onderdak te bieden. Kleinkinderen haalden hun grootouders op. En op lange termijn zag je een daadkrachtige overheid. Dat project Ruimte voor water heb ik al genoemd, maar daarnaast werden de dijken verhoogd en verstevigd. Daarvoor werden aparte regelingen opgesteld, en soms ook inspraakprocedures ingeperkt. Want de urgentie was voor iedereen duidelijk.”
Een ramp die niemand had voorzien, leidt vaak tot het nemen van daadkrachtige maatregelen.
Veerkracht na de waternoodramp in 1953
Soms gaat veerkracht zelfs nog wat verder. Dan is er niet alleen sprake van bouncing back, maar zelfs van bouncing forward. “Dat zag je na de watersnoodramp van 1953. Dat was natuurlijk een enorme catastrofe met meer dan 1800 doden, maar erna zag je een enorme veerkracht. Bijvoorbeeld door de Deltawerken. Een ander positief effect: na 1953 werd Zeeland eindelijk bij Nederland getrokken. Als je voor die tijd van Rotterdam naar Zeeuws-Vlaanderen wilde, moest je zo’n beetje drie keer een pont over. Nu rijd je via tunnels, bruggen en dammen de hele provincie door.”
Gasboringen
Van Duin ziet dus veerkracht, zowel bij individuen als op het niveau van de samenleving. Maar steeds vaker staat die veerkracht bij een crisis volgens hem onder druk. “Dat zie je nu bijvoorbeeld in Groningen. Daar zijn talloze huizen half ingestort vanwege de aanhoudende gasboringen. En de overheid? Die kwam met de ene loze belofte na de andere. Geen wonder dat de bevolking daar het vertrouwen volledig is kwijtgeraakt. Maar toch, ook hier kan de veerkracht weer worden hersteld. Bijvoorbeeld door een overheid die wél passende maatregelen neemt. Of door onderlinge saamhorigheid: hoe kunnen we hier collectief weer bovenop komen? Nee, gemakkelijk zal dat niet zijn, maar echt… mensen beschikken over meer veerkracht dan je misschien denkt.”
Volg Security Management op LinkedIn
