De kogel is door de kerk; zeevarenden aan boord van Nederlandse zeeschepen kunnen voortaan veilig varen met bescherming van Nederlandse bewapende particuliere beveiligers. Een tweederde meerderheid van de Eerste Kamer stemde op 19 maart jl. in met de Anti-Piraterijwet.
Na invullen van de Algemene Maatregel van Bestuur (AmvB) wordt verwacht dat de Anti-Piraterijwet eind dit jaar af is en volgend jaar van kracht wordt. De Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders (KVNR) is er blij mee.
Rijke maritieme traditie
De Nederlandse geschiedenis kent een rijke maritieme traditie. Letterlijk rijk, want de Nederlandse koopvaardij zorgt er al honderden jaren voor dat Nederland een grote welvaart kent. Voor een relatief kleine arbeidsmarkt heeft de zeevaart een grote economische betekenis voor Nederland. In totaal gaat het om een productiewaarde van 7,7 miljard euro. De Nederlandse vloot is heel divers en in sommige deelsectoren zijn rederijen zelfs wereldmarktleider. De organisatie die de belangen behartigt van in Nederland gevestigde bedrijven die schepen op zout water exploiteren, is de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders (KVNR). De prioriteiten van de vereniging zijn: onbelemmerd ondernemen, schone schepen, bekwame bemanning en veilig varen.
175 piratenaanvallen per jaar
Al meer dan tien jaar maken maritieme (bedrijfsleven)organisaties zich hard om een oplossing te vinden voor het probleem, dat beschikbare middelen van het ministerie van Defensie niet altijd toereikend zijn om Nederlandse zeeschepen te beveiligen. Cathelijne Bouwkamp, jurist met een achtergrond in Maritiem Recht, werkt sinds drie jaar voor de KVNR. Ze vertelt: ¨In 2010 en 2011 ging het echt los. In de Golf van Aden – die Noord-Somalië van Jemen scheidt en 150 tot 300 kilometer breed is – kenden we zo´n 175 piratenaanvallen per jaar. Alle landen, ook Nederland, keken naar mogelijkheden om de schepen te beschermen. In 2011 werden toen de Vessel Protection Detachments (VPD´s) in het leven geroepen: beveiligingsteams van de Nederlandse krijgsmacht die bestaan uit zwaarbewapende mariniers ter bescherming van zeer kwetsbare en grote Nederlandse zeetransporten tegen piraten.”
Nadelen aan een VPD variëren van hoge kosten tot lange aanvraagtijd
Maar aan een VPD kleven nadelen voor een reder. Bouwkamp legt uit: “Een VPD bestaat tegenwoordig uit minimaal elf man. Maar soms is een schip te klein en kan het die elf man extra niet kwijt aan boord. Daarnaast kost een VPD vijfduizend euro per dag en dat is veel geld voor een reder. Hij kan de kosten natuurlijk doorberekenen aan zijn klant, maar dan prijst hij zich wellicht uit de markt. Bovendien bedraagt de aanvraagtijd (doorloop) twee weken. Gemiddeld hoort de reder dus pas na twee weken of een VPD beschikbaar is of niet. Echter, soms neemt hij een opdracht aan en moet hij snel uitvaren. Dat maakt een VPD dus lastig.”
Huivering om private beveiligers in te zetten
In tegenstelling tot Nederland, zetten omringende landen al jaren private beveiligers in om de schepen tegen piraterij te beveiligen. “Dat is veel flexibeler dan een VPD”, stelt Bouwkamp.
Geweldsmonopolie van de overheid
De Nederlandse politiek was hier echter huiverig voor. Dit heeft alles te maken met de zwaardmacht. Deze juridische term verwijst naar het geweldsmonopolie van de overheid, het rechtmatig uitoefenen van functionele ‘dwang door geweld’. Dit betekent ook het toepassen van dodelijk geweld. Ons land verwijst met de zwaardmacht naar de krijgsmacht en de nationale politie. Kortom, alleen de overheid heeft het recht om indien nodig geweld toe te passen. Slechts in uitzonderlijke gevallen mag een individu het recht in eigen hand nemen. “De overheid wilde de zwaardmacht voor de beveiliging van schepen alleen invullen met militairen. Want als bescherming verbonden wordt aan de staat, dan houdt dit ook controle en dus verantwoordelijkheid in”, aldus Bouwkamp.
Advies: inschakelen private beveiligers mag, mits wettelijk geregeld
De Nederlandse politiek was en bleef dus lange tijd huiverig, ondanks de uitkomst van het rapport van de Adviescommissie De Wijkerslooth in 2011. Deze commissie onderzocht op verzoek van de regering de wenselijkheid en mogelijkheid van de inzet van de private sector bij het versterken van gewapende beveiliging van koopvaardijschepen tegen piraten. Vastgesteld werd dat het in beginsel mogelijk is om private beveiligers daarvoor in te schakelen. Maar bij het toelaten van vormen van gewapende zelfbescherming, moet de overheid echter wel zorgen voor voldoende rechtsstatelijke waarborgen. Oftewel, regulering en toezicht middels regelgeving.
Ommekeer door initiatiefwetsvoorstel in 2015
In 2015 volgde er echter een ommekeer. Het kabinet Rutte II stelde voor om het advies van De Wijkerslooth te volgen als er onoverkomelijke problemen zouden blijven met de inzet van militairen ter bescherming van Nederlandse koopvaardijschepen. Bouwkamp: “Alle betrokken partijen, zoals de reders, verwachtten toen dat dé stap gemaakt zou worden door de regering. Maar die bleef uit. Daarom schreven in 2016 de toenmalige Kamerleden Ten Broeke (VVD) en Knops (CDA) zelf een initiatiefwetsvoorstel met betrekking tot de inzet van gewapende particuliere maritieme beveiligers aan boord van Nederlandse koopvaardijschepen.”
Lange doorlooptijd
De doorloop van het initiatiefwetsvoorstel naar de Tweede Kamer had toch nog wat voeten in aarde, evenals het verwerken van het advies van de Raad van State. Uiteindelijk nam de Tweede Kamer het voorstel aan en kon het door naar de Eerste Kamer. In maart van dit jaar is het ook daar aangenomen. Bouwkamp: “We hebben hard moeten lobbyen voor de inzet van bewapende particuliere beveiligers, en zonder het initiatiefwetsvoorstel was het misschien wel nooit gelukt.”
Private beveiligers kunnen met de nieuwe wet worden ingezet voor de beveiliging van de Nederlandse maritieme vloot
Anti-Piraterij treedt op zijn vroegst in 2020 in werking
Hoe nu verder? Bouwkamp: “Van belang is de invulling van de Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) die onder de wet hangt, waarin het gaat om de operationele eisen en processen. De verwachting is dat de AMvB in september is afgerond en we hopen dat eind dit jaar de Anti-Piraterijwet af is, zodat deze volgend jaar in werking kan treden.”
Private beveiligingsorganisaties moeten voldoen aan ISO-norm
Harde criteria voor de wet zijn nu nog niet te noemen. “Maar”, zegt Bouwkamp, “uiteraard zullen de Nederlandse private beveiligingsorganisaties moeten voldoen aan de ISO-norm. Dit is vastgelegd in de wet zelf. Nu is dat 28007-1:2015, Guidelines for Private Maritime Security Companies. Ook moeten ze al een algemene vergunning hebben voor het beveiligen van schepen, onder andere op basis van de genoemde ISO-voorwaarden. Anders krijgt de reder sowieso geen toestemming om een schip te laten beveiligen door dat bedrijf.”
Nederlandse schepen die onder buitenlandse vlag varen, hebben al ervaring met private beveiligers
Ook buitenlandse private beveiligers kunnen worden ingezet
Zowel Nederlandse als buitenlandse private beveiligers kunnen met de nieuwe wet in de toekomst worden ingezet voor de beveiliging van de Nederlandse maritieme vloot. “Let wel, reders die ook schepen onder een buitenlandse vlag hebben varen, werken nu vaak al met private beveiligers. Zij hebben er dus al ervaring mee”, aldus Bouwkamp.
Slagingskans piraten door Anti-Piraterijwet weer een beetje verkleind
Piraterij is een praktijk die sinds mensenheugenis bestaat. En nog steeds behoort dit eeuwenoude verschijnsel bij de huidige internationale zeescheepvaart. Maar met de stap die nu ook Nederland genomen heeft, is de slagingskans van piraten weer een beetje verkleind.
Betty Rombout. Betty is freelance journalist
Bij het International Maritime Bureau (IMB) werden vorig jaar 201 incidenten van piraterij en gewapende overvallen op zee geregistreerd. Een toename met 21 (11,7%) ten opzichte van het aantal incidenten in 2017, wat een laagterecord was. Het waren er ook meer dan de 191 piraterij-incidenten in 2016, maar minder dan die in 2015 (246) en 2014 (245). De meeste aanvallen (59) betroffen bulkcarriers, gevolgd door 50 tankers, 18 containerschepen en 74 overige schepen.
Meer informatie: www.icc-ccs.org